{"id":4746,"date":"2011-09-07T08:45:15","date_gmt":"2011-09-07T05:45:15","guid":{"rendered":"http:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/?p=4746"},"modified":"2011-09-07T09:36:29","modified_gmt":"2011-09-07T06:36:29","slug":"nasil-oluyor-da-oluyor-finansal-krizler-3","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/i\/nasil-oluyor-da-oluyor-finansal-krizler-3\/","title":{"rendered":"Nas\u0131l Oluyor da Oluyor? Finansal Krizler -3"},"content":{"rendered":"<p>Finansal krizlerin nedenlerini a\u00e7\u0131klamaya \u00e7al\u0131\u015fan kuramlara de\u011finiyordum. Bug\u00fcn ikinci ku\u015fak modellere ili\u015fkin birka\u00e7 noktay\u0131 daha ele alaca\u011f\u0131m. Birinci ku\u015fak modellerde, spek\u00fclat\u00f6rlerin ellerindeki yerli para cinsinden mali varl\u0131klar\u0131 sat\u0131p elde ettikleri yerli paray\u0131 d\u00f6vize \u00e7evirmek \u00fczere ata\u011fa ge\u00e7tikleri zaman, yani &#8216;d\u00f6vize h\u00fccum zaman\u0131&#8217; belliydi. Modelin bu \u00f6zelli\u011fi \u00e7ok da inand\u0131r\u0131c\u0131 de\u011fildi. Ger\u00e7ek hayatta krizlerin ne zaman \u00e7\u0131kaca\u011f\u0131n\u0131 kestirmek m\u00fcmk\u00fcn de\u011fil. Olsa olsa bir \u00fclkenin krize olan hassasiyetinin artt\u0131\u011f\u0131n\u0131 belirleyebiliyoruz. Ama krizin zaman\u0131n\u0131 kestirmek geli\u015fmi\u015f bir m\u00fcneccimlik yetene\u011fi gerektiriyor.<\/p><div class=\"bilge-yaziust\" style=\"margin-top: 10px;margin-bottom: 10px;\" id=\"bilge-2647549858\"><ins class=\"adsbygoogle\"\r\n     style=\"display:block\"\r\n     data-ad-client=\"ca-pub-7495567325667578\"\r\n     data-ad-slot=\"9580705384\"\r\n     data-ad-format=\"rectangle\"\r\n     data-full-width-responsive=\"true\"><\/ins>\r\n<script>\r\n(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});\r\n<\/script><\/div>\n<p>\u0130kinci ku\u015fak modellerde krizin zamanlamas\u0131n\u0131 kestirmek m\u00fcmk\u00fcn de\u011fil. \u0130kinci ku\u015fak modellere bu nedenle &#8216;g\u00fcne\u015fteki leke&#8217; modelleri de deniliyor. Bu lekelerdeki de\u011fi\u015fiklikler, insanlar\u0131n psikolojilerini de\u011fi\u015ftiriyor olabilir mesela. Ya da ba\u015fka bir \u00fclkede kriz \u00e7\u0131k\u0131yor, &#8216;bizim \u00fclkeye&#8217; de bula\u015f\u0131yor. Ama bula\u015f\u0131c\u0131l\u0131k a\u00e7\u0131klamalar\u0131 yine temel soruyu &#8216;es&#8217; ge\u00e7iyorlar. Bula\u015ft\u0131ran \u00fclkede &#8216;neden&#8217; tam da o anda kriz \u00e7\u0131kt\u0131? Bu sorunun yan\u0131t\u0131 yine yok.<\/p>\n<p>Peki, paras\u0131na kar\u015f\u0131 h\u00fccum edilen \u00fclkenin yetkilileri neye g\u00f6re para birimlerini dalgalanmaya b\u0131rak\u0131yorlar? Birinci ku\u015fak modellere g\u00f6re \u00e7al\u0131\u015fan ekonomilerde, bu sorunun yan\u0131t\u0131 belli: D\u00f6viz rezervi bitince ya da belli bir e\u015fi\u011fin alt\u0131na d\u00fc\u015f\u00fcnce ger\u00e7ekle\u015fiyor deval\u00fcasyon. Peki, burada bu karar nas\u0131l veriliyor?<\/p>\n<p>Teknik olarak bu karar verme s\u00fcreci \u015f\u00f6yle: &#8220;Deval\u00fcasyon mu, yoksa sabit kurla devam m\u0131?&#8221; karar\u0131n\u0131 verecek otoriteye &#8216;karar verici&#8217; diyelim. Bu karar vericinin ho\u015flanmad\u0131\u011f\u0131 baz\u0131 unsurlar var. Mesela, enflasyondan ho\u015flanm\u0131yor. Enflasyonun m\u00fcmk\u00fcn oldu\u011fu kadar az olmas\u0131n\u0131 istiyor. \u0130\u015fsizlik oran\u0131n\u0131n y\u00fckselmesi de onu rahats\u0131z ediyor. Bu ho\u015fnutsuzluk, zevk olsun diye ortaya \u00e7\u0131km\u0131yor. Toplumsal a\u00e7\u0131dan hem y\u00fcksek enflasyonun, hem de y\u00fcksek i\u015fsizlik d\u00fczeyinin istenilir bir \u015fey olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcyor karar verici.<\/p>\n<p>Ne yaz\u0131k ki baz\u0131 ko\u015fullarda bu ikisini istedi\u011fi d\u00fczeyde tutam\u0131yor; biri lehine di\u011fer iste\u011finden \u00f6d\u00fcn veriyor. Mesela \u015f\u00f6yle d\u00fc\u015f\u00fcnebilirsiniz; o \u00fclkenin paras\u0131 de\u011ferlenmi\u015f olabilir, dolay\u0131s\u0131yla d\u0131\u015far\u0131ya satt\u0131\u011f\u0131 mallar\u0131n yabanc\u0131 para birimleri cinsinden fiyat\u0131 artm\u0131\u015ft\u0131r. Bu durumda bu \u00fclke d\u0131\u015far\u0131ya mal satmakta zorlanmaya ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r. \u0130hracat \u00fczerindeki bu olumsuz bask\u0131, daha az \u00fcretim ve daha az istihdam demek elbette.<\/p>\n<p>Bu durumda h\u00fck\u00fcmet iki se\u00e7enekle kar\u015f\u0131 kar\u015f\u0131ya: Ya sabit kuru terk edip enflasyonun artmas\u0131na katlanacak. Ya da sabit kuru koruyup i\u015fsizli\u011fin y\u00fckselmesini seyredecek. Ek olarak sabit kuru terk etmesinin bir de sayg\u0131nl\u0131k kayb\u0131 maliyeti var. Karar verici kuru sabit tutma s\u00f6z\u00fcn\u00fc tutmad\u0131\u011f\u0131 i\u00e7in g\u00fcvenilirli\u011fini yitirme tehlikesi ile kar\u015f\u0131 kar\u015f\u0131ya. Bu da enflasyona ek bir maliyet onun i\u00e7in. Bu maliyeti k\u00fc\u00e7\u00fcmsememek gerekir. T\u00fcrkiye&#8217;nin ge\u00e7mi\u015finde deval\u00fcasyon sonras\u0131 se\u00e7im kaybeden h\u00fck\u00fcmet \u00e7ok.<\/p>\n<p>Dolay\u0131s\u0131yla bu iki maliyeti kar\u015f\u0131la\u015ft\u0131r\u0131yor karar verici. Hangisi azsa o se\u00e7enekte karar k\u0131l\u0131yor. Dolay\u0131s\u0131yla, karar al\u0131c\u0131n\u0131n bir karar alma modeli var. Bu modelin i\u015fleyi\u015fini biliyor ekonomik birimler. Baz\u0131 geli\u015fmeler karar al\u0131c\u0131n\u0131n sabit kuru terk edece\u011fi bekleyi\u015flerini yayg\u0131nla\u015ft\u0131r\u0131yor. Bu yayg\u0131nl\u0131k sabit kuru koruman\u0131n maliyetini y\u00fckseltiyor. Karar al\u0131c\u0131 bu durumda daha az maliyetli yolu se\u00e7iyor ve deval\u00fcasyona gidiyor.<\/p>\n<p>Bu t\u00fcr \u00e7al\u0131\u015fan ekonomilerin ortak bir \u00f6zelli\u011fi var: Bu ekonomilerde birden fazla denge bulunuyor. K\u0131saca \u015fu: Spek\u00fclatif hareketlerin yoklu\u011funda mevcut kur rejimi sorunsuz devam edecek. Bu, iyi denge. K\u00f6t\u00fc dengeye ise spek\u00fclatif atak sonucunda gidiliyor; kur sistemi \u00e7\u00f6k\u00fcyor.<\/p><div class=\"bilge-content-1\" style=\"margin-top: 10px;margin-bottom: 10px;\" id=\"bilge-771146807\"><ins class=\"adsbygoogle\"\r\n     style=\"display:block\"\r\n     data-ad-client=\"ca-pub-7495567325667578\"\r\n     data-ad-slot=\"3167340272\"\r\n     data-ad-format=\"rectangle\"\r\n     data-full-width-responsive=\"true\"><\/ins>\r\n<script>\r\n(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});\r\n<\/script><\/div>\n<p>Yukar\u0131da \u00f6zetledi\u011fim ikinci ku\u015fak kriz modeli 1997&#8217;de Asya&#8217;da patlak veren krizi a\u00e7\u0131klamakta yetersiz kal\u0131yor. 1997 ortas\u0131nda Tayland&#8217;da kriz patlak veriyor. H\u0131zla d\u00f6rt Asya \u00fclkesine; Kore, Endonezya, Malezya ve Filipinlere s\u0131\u00e7r\u0131yor. Kriz 1998&#8217;de de s\u00fcr\u00fcyor. Krizden \u00f6nce bu \u00fclkelerde y\u00fcksek d\u00fczeyde i\u015fsizlik yok. Dolay\u0131s\u0131yla i\u015fsizlikle sabit kuru korumak aras\u0131nda bir tercih yapmalar\u0131 gerekmiyor. Dahas\u0131, krizle birlikte ekonomileri \u00e7arp\u0131c\u0131 bi\u00e7imde daral\u0131yor bu \u00fclkelerin. Oysa ikinci ku\u015fak modellerdeki gibi olsa, h\u00fck\u00fcmet deval\u00fcasyona gitmeyi tercih ederek ekonomik b\u00fcy\u00fcmenin \u00fczerindeki b\u00fcy\u00fck bask\u0131y\u0131 kald\u0131rm\u0131\u015f olacak.<\/p>\n<p>Asya krizi, birinci ku\u015fak modellerle a\u00e7\u0131klanacak gibi de\u011fil. Bu \u00fclkelerin baz\u0131lar\u0131nda kamu b\u00fct\u00e7esi fazla veriyor. Mesela 1996 y\u0131l\u0131nda Kore ve Tayland bu durumda, Endonezya&#8217;n\u0131n b\u00fct\u00e7esi ise denk. Di\u011fer ikisindeki a\u00e7\u0131k ise \u00e7ok d\u00fc\u015f\u00fck d\u00fczeyde: GSYH&#8217;nin y\u00fczde 0,5&#8217;i kadar.<\/p>\n<p>\u0130ktisat\u00e7\u0131lar yine durumdan vazife \u00e7\u0131kar\u0131p \u00e7al\u0131\u015fm\u0131\u015flar. Ortaya \u00e7ok \u00f6nemli modeller \u00e7\u0131k\u0131yor b\u00f6ylelikle. Bu modeller \u00f6zellikle 2007&#8217;de ba\u015flayan k\u00fcresel finansal krizin nedenlerini anlayabilmek i\u00e7in de hayati \u00f6neme sahipler. \u00dc\u00e7\u00fcnc\u00fc ku\u015fak kriz modelleri diye adland\u0131r\u0131l\u0131yorlar ve temelde \u015firketler kesiminin ve finansal kesimin bilan\u00e7o yap\u0131s\u0131ndaki bozukluklara dayan\u0131yorlar. S\u00fcrd\u00fcrece\u011fim.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"<p>Finansal krizlerin nedenlerini a\u00e7\u0131klamaya \u00e7al\u0131\u015fan kuramlara de\u011finiyordum. Bug\u00fcn ikinci ku\u015fak modellere ili\u015fkin birka\u00e7 noktay\u0131 daha ele alaca\u011f\u0131m. Birinci ku\u015fak modellerde, spek\u00fclat\u00f6rlerin ellerindeki yerli para cinsinden&hellip;<\/p>\n","protected":false},"author":16,"featured_media":894,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_monsterinsights_skip_tracking":false,"_monsterinsights_sitenote_active":false,"_monsterinsights_sitenote_note":"","_monsterinsights_sitenote_category":0,"footnotes":""},"categories":[1],"tags":[],"class_list":["post-4746","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-tumyazilar"],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4746","targetHints":{"allow":["GET"]}}],"collection":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/16"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=4746"}],"version-history":[{"count":0,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4746\/revisions"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/media\/894"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=4746"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=4746"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=4746"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}