{"id":3553,"date":"2011-08-03T09:32:57","date_gmt":"2011-08-03T06:32:57","guid":{"rendered":"http:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/?p=3553"},"modified":"2011-08-05T23:46:31","modified_gmt":"2011-08-05T20:46:31","slug":"nasil-oluyor-da-oluyor-finansal-krizler-1","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/i\/nasil-oluyor-da-oluyor-finansal-krizler-1\/","title":{"rendered":"Nas\u0131l oluyor da oluyor? Finansal krizler &#8211; 1"},"content":{"rendered":"<p>Kriz yine g\u00fcncel bir s\u00f6zc\u00fck haline geldi. Ge\u00e7en hafta bu konuya girip T\u00fcrkiye&#8217;nin mevcut durumunu de\u011ferlendirmi\u015ftim. Yeri gelmi\u015fken &#8216;finansal kriz&#8217; b\u00f6l\u00fcm\u00fcyle &#8216;Nas\u0131l oluyor da oluyor?&#8217; dizisine devam ediyorum. \u00d6nce s\u00f6z\u00fcn\u00fc etti\u011fim yaz\u0131mda verdi\u011fim kriz tan\u0131m\u0131n\u0131 k\u00fc\u00e7\u00fck bir de\u011fi\u015fiklikle yeniden vereyim.<\/p><div class=\"bilge-yaziust\" style=\"margin-top: 10px;margin-bottom: 10px;\" id=\"bilge-1041804182\"><ins class=\"adsbygoogle\"\r\n     style=\"display:block\"\r\n     data-ad-client=\"ca-pub-7495567325667578\"\r\n     data-ad-slot=\"9580705384\"\r\n     data-ad-format=\"rectangle\"\r\n     data-full-width-responsive=\"true\"><\/ins>\r\n<script>\r\n(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});\r\n<\/script><\/div>\n<p>De\u011fi\u015fiklik, parantez i\u00e7indeki ifadenin eklenmesi: Kriz deyince &#8220;mevcut k\u0131r\u0131lganl\u0131klar\u0131n tetikleyici baz\u0131 \u015foklar nedeniyle i\u015fsizlikte belirgin bir art\u0131\u015fa ve ekonomik k\u00fc\u00e7\u00fclmeye (ya da durgunlu\u011fa) yol a\u00e7mas\u0131n\u0131&#8221; anl\u0131yorum. Farkl\u0131 bir ifadeyle, ekonomide baz\u0131 k\u0131r\u0131lganl\u0131klar olmas\u0131 gerekiyor. Yetmez, baz\u0131 tetikleyici \u015foklar ya\u015fanmal\u0131. Bunlar d\u0131\u015f kaynakl\u0131 da olabilir yurti\u00e7inden de gelebilir. Bu \u015foklar\u0131n k\u0131r\u0131lgan alanlarda yarataca\u011f\u0131 tahribat nedeniyle, ekonomik k\u00fc\u00e7\u00fclme (ya da durgunluk) ve i\u015fsizlik art\u0131\u015f\u0131 g\u00f6rmeliyiz. Elbette bu tan\u0131mda da eksiklikler var; ama \u00e7o\u011fu krizde ya\u015fananlar\u0131 kapsad\u0131\u011f\u0131n\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcyorum.<\/p>\n<p>Bu tan\u0131m kapsam\u0131na tam anlam\u0131yla sokamayaca\u011f\u0131m\u0131z krizler de olabilir. Mesela sabit d\u00f6viz kuru rejimi uygulayan bir \u00fclkede y\u00fcksek b\u00fct\u00e7e a\u00e7\u0131\u011f\u0131 olsun. Bu a\u00e7\u0131k bir s\u00fcredir devam etsin ve ileride de kapanaca\u011f\u0131 yolunda bir belirti olmas\u0131n. O \u00fclkenin merkez bankas\u0131 ba\u011f\u0131ml\u0131 bir merkez bankas\u0131 olsun; yasas\u0131 gere\u011fi b\u00fct\u00e7e a\u00e7\u0131klar\u0131n\u0131 finanse etmek \u00fczere hazineye kredi a\u00e7ma y\u00fck\u00fcml\u00fcl\u00fc\u011f\u00fc bulunsun. Bu \u00fclkede s\u00f6z konusu yasal &#8216;olanak&#8217; hazine taraf\u0131ndan sonuna kadar kullan\u0131l\u0131p, b\u00fct\u00e7e a\u00e7\u0131\u011f\u0131 merkez bankas\u0131na para bast\u0131r\u0131larak finanse edilsin.<\/p>\n<p>Bu t\u00fcr bir maliye politikas\u0131n\u0131n, sabit d\u00f6viz kuru rejimi ile temelde uyumsuz bir politika oldu\u011fu a\u00e7\u0131k. Bu \u00fclkede sisteme talep edilmedi\u011fi halde \u00e7\u0131kan para d\u00f6vize y\u00f6nelir ve artan d\u00f6viz talebi nedeniyle kur y\u00fckselme e\u011filimi g\u00f6sterir. Merkez Bankas\u0131 da sabit d\u00f6viz kuru rejimini korumak i\u00e7in na\u00e7ar d\u00f6viz satmak zorunda kal\u0131r. S\u00fcre\u00e7 i\u00e7erisinde merkez bankas\u0131n\u0131n d\u00f6viz rezervi erir, rezerv bir alt e\u015fik de\u011fere inince de sabit d\u00f6viz kuru rejimi kendili\u011finden \u00e7\u00f6ker ve d\u00f6viz kuru s\u0131\u00e7rar.<\/p>\n<p>B\u00f6yle bir \u00fclkede kriz \u00e7ok daha \u00f6nce \u00e7\u0131kar. \u0130zlenen maliye ve para politikas\u0131n\u0131n sabit d\u00f6viz kuru rejimi ile uyumsuzlu\u011funu anlayan ve d\u00f6viz rezervlerinin eridi\u011fini g\u00f6ren spek\u00fclat\u00f6rler, d\u00f6viz rezervleri o e\u015fik de\u011fere d\u00fc\u015fmeden \u00e7ok \u00f6nce ellerindeki yerli para cinsinden mali varl\u0131klar\u0131 sat\u0131p d\u00f6vize d\u00f6nmek isteyebilirler. Bir anlamda aniden d\u00f6vize h\u00fccum ya\u015fanabilir bu \u00fclkede. Bu h\u00fccum sonucunda da d\u00f6viz kuru rejimi \u00e7\u00f6kebilir.<\/p>\n<p>B\u00f6yle bir ekonomide tetikleyici bir unsur olmasa da d\u00f6viz kuru rejimi \u00e7\u00f6kmek zorunda kalacakt\u0131r. Bu anlam\u0131yla, bu t\u00fcr bir kriz, yukar\u0131daki tan\u0131ma tam uymuyor. Ancak bu t\u00fcr politikalar uygulayan \u00fclke de pek kalmad\u0131. Dolay\u0131s\u0131yla bug\u00fcnlerde ve yak\u0131n gelecekte b\u00f6yle bir krizin ya\u015fanma olas\u0131l\u0131\u011f\u0131 \u00e7ok az. Kald\u0131 ki bu t\u00fcr bir ekonomide tetikleyici unsurlar yine devreye girip d\u00f6vize h\u00fccum ba\u015flatabilir. K\u0131saca anlatt\u0131\u011f\u0131m a\u00e7\u0131klama bi\u00e7imi, kriz yaz\u0131n\u0131nda &#8216;birinci ku\u015fak para krizi&#8217; modelleri olarak adland\u0131r\u0131l\u0131yor.<\/p>\n<p>Bu beni kriz s\u0131n\u0131fland\u0131rmalar\u0131na getiriyor ki olduk\u00e7a kar\u0131\u015f\u0131k bir alana ad\u0131m atm\u0131\u015f oluyorum. Genellikle para krizleri ve bankac\u0131l\u0131k krizlerinden s\u00f6z ediliyor. Bankac\u0131l\u0131k krizleri, daha geni\u015f ele al\u0131n\u0131p finansal krizler olarak da adland\u0131r\u0131l\u0131yorlar. \u015eimdilik kabaca tan\u0131mlamak gerekirse; para krizinden kast edilen, d\u00f6vize h\u00fccum \u015feklinde bir spek\u00fclatif atak sonucu d\u00f6viz kurunun g\u00f6\u011fe s\u0131\u00e7ramas\u0131 ve d\u00f6viz kuru rejiminin \u00e7\u00f6kmesi. Finansal krizden kast edilen ise, finansal sekt\u00f6rde bir deprem ya\u015fanmas\u0131 ve sonucunda baz\u0131 finansal kurumlar\u0131n batmas\u0131, kalanlar\u0131n da sermayelerinin \u00f6nemli \u00f6l\u00e7\u00fcde erimesi. \u00c7o\u011funlukla bunlar i\u00e7 i\u00e7e ge\u00e7iyor. \u0130kiz kriz diyenler de var bu birlikteli\u011fe. Hepsine birden finansal kriz diyece\u011fim bu i\u00e7 i\u00e7elik nedeniyle.<\/p>\n<p>Yukar\u0131da verdi\u011fim tan\u0131mda ekonomik k\u00fc\u00e7\u00fclme ve i\u015fsizlik art\u0131\u015f\u0131ndan s\u00f6z ettim. D\u00fcnyada ya\u015fanan krizleri ele alan \u00e7e\u015fitli \u00e7al\u0131\u015fmalar var. Tan\u0131nm\u0131\u015f bir \u00e7al\u0131\u015fmada on d\u00f6rt \u00f6nemli krizi inceliyor ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar: \u0130spanya 1977, Norve\u00e7 1987, Finlandiya 1991, \u0130sve\u00e7 1991 ve Japonya 1992 krizleri. Bunlar\u0131n d\u0131\u015f\u0131nda me\u015fhur 1997-1998 G\u00fcney Do\u011fu Asya krizi var: Endonezya, Filipinler, Kore, Malezya, Tayland. Hong-Kong krizini de kat\u0131yorlar bunlara. Daha sonra Kolombiya 1998, Arjantin 2001 var. Tarihten ise Norve\u00e7 1899 ve ABD 1929&#8217;u da inceliyorlar.<\/p><div class=\"bilge-content-1\" style=\"margin-top: 10px;margin-bottom: 10px;\" id=\"bilge-2669941550\"><ins class=\"adsbygoogle\"\r\n     style=\"display:block\"\r\n     data-ad-client=\"ca-pub-7495567325667578\"\r\n     data-ad-slot=\"3167340272\"\r\n     data-ad-format=\"rectangle\"\r\n     data-full-width-responsive=\"true\"><\/ins>\r\n<script>\r\n(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});\r\n<\/script><\/div>\n<p>Bu krizlerde ortalamada milli gelir y\u00fczde 9,3 oran\u0131nda azalm\u0131\u015f. Azalmay\u0131 kriz \u00f6ncesi d\u00f6nemle b\u00fcy\u00fcme h\u0131z\u0131n\u0131n en d\u00fc\u015f\u00fck oldu\u011fu d\u00f6nem aras\u0131ndaki y\u0131llar i\u00e7in \u00f6l\u00e7\u00fcyorlar. \u0130\u015fsizlik oran\u0131 ortalama olarak yedi puan artm\u0131\u015f. Bir \u00f6rnek: geli\u015fmi\u015f \u00fclkelerin 2008 y\u0131l\u0131ndaki ortalama i\u015fsizlik oranlar\u0131 y\u00fczde 5.8. Euro B\u00f6lgesi&#8217;nde bu oran iki puan daha y\u00fcksek. Dolay\u0131s\u0131yla, krizlerde i\u015fsizlik oranlar\u0131nda \u00e7ok y\u00fcksek bir art\u0131\u015f oldu\u011fu hemen belirginle\u015fiyor. Vurgulanmas\u0131 gereken bir di\u011fer nokta, ekonomik k\u00fc\u00e7\u00fclme d\u00f6neminin bu krizlerde ortalama 1.9 y\u0131l s\u00fcrm\u00fc\u015f olmas\u0131na kar\u015f\u0131n, i\u015fsizlik art\u0131\u015f\u0131n\u0131n 4.8 y\u0131la yay\u0131lm\u0131\u015f olmas\u0131.<\/p>\n<p>S\u00fcrd\u00fcrece\u011fim.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"<p>Kriz yine g\u00fcncel bir s\u00f6zc\u00fck haline geldi. Ge\u00e7en hafta bu konuya girip T\u00fcrkiye&#8217;nin mevcut durumunu de\u011ferlendirmi\u015ftim. Yeri gelmi\u015fken &#8216;finansal kriz&#8217; b\u00f6l\u00fcm\u00fcyle &#8216;Nas\u0131l oluyor da oluyor?&#8217;&hellip;<\/p>\n","protected":false},"author":16,"featured_media":894,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_monsterinsights_skip_tracking":false,"_monsterinsights_sitenote_active":false,"_monsterinsights_sitenote_note":"","_monsterinsights_sitenote_category":0,"footnotes":""},"categories":[1],"tags":[],"class_list":["post-3553","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-tumyazilar"],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3553","targetHints":{"allow":["GET"]}}],"collection":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/16"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=3553"}],"version-history":[{"count":0,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/3553\/revisions"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/media\/894"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=3553"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=3553"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.bilgeyatirimci.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=3553"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}