Türkiye 1998 yılından bu yana 4325, 5084 ve dört bölgeli sistem olmak üzere üç teşvik sistemi uygulamış durumda. Bunlardan ilk ikisinde önemli değişiklikler ve genişletmelerde yapılmış. Ancak, yapılmayan yeni teşvik öncesi, bu eski üç teşvik döneminin bilançosunun çıkarılması. Bu teşvik uygulamaları ile ilgili sahadan illerden gelen şikayetlerin neler olduğunun ve yeni teşvik talepleri içersinde nelerin yer almasını istediklerinin açıklıkla ortaya konulmaması. Bu nedenle bugün açıklanması beklenen teşvik geçmiş teşvik dönemlerinin bilanço sonuçlarına göre kurgulanmasında eksiklikler taşıyabilecektir.
Bazı bakanların bazı bölümleri üzerine bilgiler verdiği yeni teşvik sisteminin ana hatlarının bugün Başbakan tarafından açıklanacağı, daha sonra da ilgili bakanların detaylı açıklamalar yapacağı yönünde bilgiler söz konusu. O nedenle 1998 yılından bu yana çıkartılan ve ağırlıklı olarak bölgesel farklılıkların azaltılması amacını güden 4325, 5084 sayılı teşvik yasaları ile 2009 yılında çıkarılan dört bölgeli teşvik sisteminin sonuçları üzerinde durup bir bilanço çıkartmanın, açıklanacak teşvik sistemine bir altlık olacağına inanıyorum.
1998 yılında yürürlüğe giren 4325 sayılı TeÅŸvik yasası 1500 doların altındaki illerle O Hal bölgesinde yer alan 22 ili kapsıyordu. Ağırlıklı olarak ülkenin DoÄŸu-GüneydoÄŸusundaki illeri içeriyordu. Bunların yanı sıra iç Anadolu ve batı illerinden bazıları da kapsam Batıdaki bazı iller de içersindeydi. TeÅŸvik içersinde gelir ve kurumlar vergisi istisnaları, yatırım indirimleri ve çalışanların prim ödemelerinde istisnalar söz konusuydu. Bu uygulamaya baÄŸlı olarak DoÄŸu ve GüneydoÄŸu’daki illerde önemli yatırımlar gündeme gelmezken, Bilecik gibi özellikle Ä°stanbul’dan ayrılan sanayi kuruluÅŸlarının yatırımlarıyla, 4325 döneminde önemli yatırımlar çektiler.
2002 yılında illerin ekonomik geliÅŸmiÅŸlikleri dikkate alınarak 36 ilin kapsam içersine alındığı 5084 TeÅŸvik yasası çıkarıldı. 2005 yılında bu illere 13 il eklenerek il sayısı 49’a çıkarıldı. Ardından Gökçeada ve Bozcaada’nın eklenmesiyle sayı 51’e yükseltildi. Yine benzeri yatırım teÅŸvikleri ve istisnalar getiren bu teÅŸvik yasasının kapsamı geniÅŸletilip, “Her yere teÅŸviÄŸe” dönüştüğü için, yine doÄŸu ve güneydoÄŸu illerinde istenilen sonuç alınmazken UÅŸak, Düzce ve Osmaniye bu teÅŸvik döneminde önemli yatırım çeken iller olma özelliÄŸini gösterdi. DoÄŸu’da Diyarbakır’da 5084 döneminde belli oranda yatırım alan il oldu.
2009 yılında yurdun bütününü dört bölge olarak ele alıp, farklı oranlarda teÅŸvik uygulaması getiren TeÅŸvik sistemi yürürlüğe girdi. Bu TeÅŸvik sisteminde 2011 yılı sonuna kadar yurt içersindeki kuruluÅŸlar dört bölgede 136 milyar 300 milyon liralık teÅŸvikten yararlanmış. GeliÅŸmiÅŸ illerin yer aldığı Birinci ve Ä°kinci bölgede bulunan 24 il bunun 80 milyardan fazlasını yüzde 67.8’ini kullanırlarken, üçüncü ve dördüncü bölgede yer alan 57 il bunun 40 milyar kadarını yüzde 32,2’sini kullanabilmiÅŸ.
Bu üç teşviğin bilançosu yeni teşvik konusunda daha titiz davranılması bölgeler arasında sadece bazı istisnalar ve oran farklılıkları ile amaçlanan bölgeler arası farklılığın azaltılmasının sağlanamayacağını, daha hassas bir terazi ile uygulama yapılması gereğini ortaya koyuyor.
Ayrıca, uygulanan teÅŸvik sistemleriyle ilgili olarak yerel deÄŸerlendirmelerin ve ÅŸikayetlerin mutlaka önemsenmesi gerektiÄŸi sonucunu getiriyor. Son dört bölgeli sistemde benzeÅŸen illerin farklı katagoriler içersinde yer almaları önemli ÅŸikayetlere yol açmıştı. Daha 2009’a kadar 5084 kapsamında olan Düzce kendisinin Birinci bölge içersinde yer almasının kendileri için büyük sorun yarattığını dile getiriyordu. Birçok il de bulunduÄŸu bölgede yer alan illerle kendilerini karşılaÅŸtırdıklarında haksızlığa uÄŸradıklarını dile getiriyorlardı.
Yazının devamı için TIKLAYINIZ.