Rezerv Para

Bu başlıkta ayrı ayrı ele almamız gereken iki kelime var: Rezerv ve para. Para, birkaç işlevi olan bir araçtır. Paranın işlevlerini üç temel amaç çerçevesinde sıralayabiliriz: (1) Bir mal veya hizmeti satın almak için kullanılır. Pazardan bir kilo domates satın almak istediğimizde karşılığında yarım kilo fasulye vermemize gerek bırakmayan şey paradır. (2) Değer biriktirmek için kullanılır. Tasarruflarımızı bankaya yatırdığımızda paramız faiz kazanarak değerini korur. Hatta eğer faiz enflasyondan yukarıdaysa paramızın değeri artar. Böylece ilerideki ihtiyaçlarımızı karşılamak için bugünkü kazanımlarımızın değerini korumamıza yardım eder. (3) Ölçü birimi olarak kullanılır. Pazardan bir kilo domates almaya gittiğimizde kilosunun 2 lira olduğunu öğrenince bu bizim için bir ölçü oluşturur. Demek ki domatesin fiyatı buymuş diye düşünürüz.

Rezerv, saklama ve biriktirme karşılığı kullanılan bir kelimedir. Lokantalarda bazen bir masa üzerinde rezerve yazısı görürüz. Bunun anlamı o masanın bir müşteri için ayrılmış, saklanmış olduğudur. Rezerv para da aşağı yukarı bu anlamda kullanılır. Yani “biriktirilebilir para.” Örneğin ABD doları rezerv paradır, çünkü dünya ticaretinde ağırlıklı bir kullanıma sahiptir. Dolayısıyla Amerikalının yanı sıra Japon, Türk ya da Çinli de bu parayı elinde tutabilir. Çünkü istediği zaman bu parayı kullanabilme imkânı vardır. Buna karşılık Taylandlılar dışında kimse elinde Tayland Bahtı tutmak istemez. Çünkü bu parayı ancak Tayland’da harcayabilmek mümkündür. Buna karşılık ABD dolarını Tayland’da kullanmak mümkündür. O nedenle Tayland Bahtı rezerv para olarak kabul edilmez. Bir paranın uluslar arası alanda rezerv para olarak kabulü o paranın ticarette ve çeşitli ilişkilerde yaygın biçimde kullanılmasına bağlıdır. Altın da uluslar arası geçerliliği olan bir değer biriktirme aracı olduğu için rezerv varlık olarak kabul edilir.

Ülkelerin merkez bankaları, tıpkı insanlar gibi kötü günler için rezerv bulundururlar. İnsanlar bunu yaptığında adına tasarruf, merkez bankaları yaptığında adına rezerv denir. Merkez bankaları iki türlü rezerv varlık bulundururlar: Yabancı para (döviz) ve altın. Hangi paraların rezerv para olarak kabul edildiğini ve bunların rezervlik derecesini anlamanın en kestirme yolu ülkelerin döviz rezervi içindeki ülke paralarının oranlarına bakmaktır.

IMF verilerine göre 2011 yılsonu itibariyle ülkelerin Merkez bankalarının bulundurduğu rezerv paraların dağılımı yüzde olarak şöyle görünmektedir:

Dolar yüzde                 60,2

Euro yüzde                  26,7

Sterlin yüzde                  4,2

Yen yüzde                     3,9

Diğer paralar yüzde       5,0

2000 yılında doların ağırlığı yüzde 71,1, euronun ağırlığı ise yüzde 18,3 imiş. Yani son dönemde dolardan euroya bir miktar kayma ortaya çıkmış olsa da dolar, temel rezerv para olma özelliğini ve ağırlığını kaybetmemiş görünmektedir.