Parayı para yapan en önemli unsurlardan biri “parayı piyasalara arz etmenin kurallarıdır”. Ekonomik birimler “paranın arz kuralları” çerçevesinde ilerideki dönemlerde nasıl ve hangi ÅŸartlarda para arzının deÄŸiÅŸebileceÄŸine bakıp çeÅŸitli ekonomik büyüklükler konusunda beklentilerini oluÅŸtururlar.
Parayı arz etme kurallarının duruma göre değiştirilebildiği bir ekonomide ekonomik birimlerin beklentileri etrafındaki hata payı yükseldiğinden para politikasının etkinliği azalır. Enflasyon yaratma göreli olarak daha kolay olur.
Avrupa Merkez Bankası (ECB), kuruluÅŸunda tespit edilen “para arzı kuralları” kitabını rafa kaldırdı. Bazı kuralları deÄŸiÅŸtirdi. Belki buna mecburdu denebilir. ECB mecburdu ya da deÄŸildi, ama Euro bu ÅŸekilde çok büyük yara aldı.
PARA ARZI KURALLARI
“Para arzı kuralları” terimi açıklamaya muhtaç. Para otoritesinin devlete borç vermemesinin yasayla güvenceye alınması bir para arzı kuralıdır. Ekonomik birimler açısından böyle bir kural para politikası ile maliye politikasının birbirinden ayrıldığı anlamına gelir. Paranın istikrarının önceliÄŸi olduÄŸu anlaşılır. ECB bu kuralı bozdu. KuruluÅŸunda, para politikasının gerekleri (para arzını kontrol etmek) dışında, hiçbir üye devletin bonosunu alamayacağı karara baÄŸlanmışken, ECB son iki yıldır piyasalardan borçlanamayan üye devletlerin bonolarını almaya baÅŸladı. Para arzı kurallarının biri rafa kalkmış oldu.
Bilançosunun saÄŸlamlığını korumaya yönelik olarak kuruluÅŸunda, “ECB, kredi notu A ve üzeri olan üye ülkelerin bonolarını teminat kabul ederek bankalara borç verebilir” dendi. Önce Yunanistan, sonra Ä°rlanda ve Portekiz A olan kredi notlarını kaybettiler. ECB de kuralını deÄŸiÅŸtirip temerrüde düşene kadar bu ülkelerin bonolarını teminat olarak kabul etme kararı aldı.
Üç kredi derecelendirme kuruluÅŸundan ikisinin aynı derecedeki notu ECB için ölçüttü. Geçenlerde Yunanistan’ın kredi notu iki derecelendirme kuruluÅŸu tarafından “D” düzeyine (seçici temerrüt) indirildi. ECB önümüzdeki günlerde bu kuralı da deÄŸiÅŸtirip ara dönemde Yunanistan Merkez Bankası yoluyla daha sonra da kendisi Yunanistan bonolarını teminat olarak kabul etmeye devam edecek.
Para arzı kuralları duruma göre değiştirilebildiğinde, aslında para arzı kuralı yok demekle aynı anlama geliyor. Kuralları olmadan ya da kuralları muğlak olarak basılan para er ay da geç enflasyon yaratır. ECB bu riski yarattı.
ÖRNEKLER
Ä°ki sert faul yaptıktan sonra iki sarı kart gören futbolcu kırmızı kartla oyundan atılır. Bu, oyunun kuralıdır. Diyelim ki, maçın ikinci yarısında bu kural deÄŸiÅŸtirilip “Dört sarı kart aldığında bir oyuncu kırmızı kartla oyundan atılır” dendi. Maçın ikinci yarısında sert faullerin sayısı artmaz mı? Para arzı kuralları da iÅŸte böyle bir ÅŸey. Kurallar deÄŸiÅŸirse, oyuncuların tepkisi de deÄŸiÅŸir.
1989 yılında bir protokol yapılıp Hazine’nin Merkez Bankası’ndan kullandığı kredi miktarına bir üst limit getirildi. Ä°ki yıla yakın bu kurala uyuldu. Ama, zamanın hükümeti bu kuralı yasaya monte etmeye yanaÅŸmadı. O dönemde enflasyon yüzde 60’lardan yüzde 42’ye kadar indi, ama daha fazla inmedi. Çünkü, kuralın kalıcılığı hakkında belirsizlik vardı. Kural ekonomik birimler gözünde inandırıcı olamadı. Nitekim, daha sonraki hükümetler protokolü yok sayıp borçlanmayı artırdılar. Enflasyon da yine yüzde 60’lara çıktı.
Para arzı kuralları ne derece sıkı ve inandırıcıysa, kurallar çerçevesinde para politikasının esnekliği o denli çok olur. ECB şimdi kolayca değiştirilebilen kurallar içinde esnekliği giderek daralan bir para politikası uygulaması içine girdi.