Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak artış göstermesi demektir. Bu tanıma göre enflasyondan söz edebilmek için iki önemli unsur gerekiyor: (1) Fiyatların değil fiyatlar genel düzeyinin artması gerekiyor. (2) Bu artışın sürekli olması gerekiyor. Diyelim ki bir ay içinde domatesin, biberin ve beyaz peynirin fiyatları arttı. Bu artış enflasyon değil fiyat artışıdır. Bunun enflasyon olarak tanımlanabilmesi için içinde bulunduğu sepetin toplamında bir artış olması gerekir. Diyelim ki sepetimizde her birine eşit ağırlık verdiğimiz 100 çeşit mal var. Bu malların yarısının fiyatı artmış yarısının fiyatı düşmüş ve sonuçta sepete ödediğimiz para bir önceki aya göre değişmemişse enflasyondan söz edemeyiz. Olsa olsa bazı malların fiyatlarının arttığından bazılarının düştüğünden söz edebiliriz. Diyelim ki sepetimizdeki malların fiyatları toplam olarak o ay içinde bir önceki aya göre yüzde 10 arttı ve bu artış sonraki aylarda devam etmeyerek o düzeyde kaldı. Buna da enflasyon diyemeyiz bu da sadece fiyat artışıdır çünkü sürekliliği yoktur.
Yukarıda sözünü ettiğim tanımlar dikkatten kaçırıldığı zaman enflasyonla fiyat artışı ve hayat pahalılığı birbirine karıştırılır. İstanbul ile Tokyo’yu karşılaştıralım. Birçok mal Tokyo’ya dışarıdan gelir ve aracı komisyonları, ithal vergileri, dağıtım, taşıma gibi nedenlerle fiyatları yüksektir. Öte yandan Tokyo’da yerleşim için uygun alan kısıtlıdır ve o nedenle kiralar, konut fiyatları İstanbul’a göre yüksektir. Buna karşılık fiyatlar aydan aya fazla bir artış göstermemektedir. İstanbul’da ise fiyatlar ve kiralar Tokyo’ya göre düşük olmakla birlikte fiyatlar ayda aya artış göstermektedir. Bu durumda Tokyo’da hayat İstanbul’dan pahalıdır ama enflasyon İstanbul’dan düşüktür..
Enflasyon iki farklı endeksle hesaplanır: (1) Üretici fiyatları aşamasında derlenen fiyatlarla hesaplanan endekse üretici fiyatları endeksi (ÜFE) denir. (2) Tüketiciye nihai satış aşamasında derlenen fiyatlar üzerinden hesaplanan endekse tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) denir.
Tüketici aşamasında enflasyon, mal ve hizmetlerden oluşan bir sepetin aydan aya fiyatındaki değişimin ölçülmesiyle hesaplanır. Bu sepeti oluşturmak için iki tür veriye ihtiyaç vardır: (1) Mal ve hizmetlerin fiyatları. (2) Hanehalklarının bütçelerinde bu sepetteki mal ve hizmetlerin tuttuğu ağırlıklar.
Yazının devamı için TIKLAYINIZ.