En son yazdığım yazı konusunda oldukça yoÄŸun teÅŸekkür mesajları aldım. Unutmayınız, eÄŸer bir filme gitmiÅŸseniz ve filmi sevmiÅŸseniz, mutlaka kendinizden bir parça bulmuÅŸsunuzdur. Ya da bir yazı çok hoÅŸunuza gitmiÅŸse, kendinizi o yazıda bulmuÅŸsunuzdur. Tam tamına 10 yıl oldu bu yatırımcı psikolojisi araÅŸtrımalarıma baÅŸlayalı. Ä°nsan okudukça okuyası geliyor. Bilim insanları neler bulmuÅŸlar neler…
Var mısın? Yok musun? yarışmasında son iki kutuya kalıp karar vermeye çalışan insanların tam o sırada söylediklerinden hareketle beyinlerindeki kanın nereye hücum ettiÄŸini biliyorum. Borsada kağıt almış birinin para kazandığında, “acaba daha gider mi?” sorusuyla “yoksa burdan artık satış gelir mi?” sorusu ile, yarışmacının, kendisine Hamdi beyin önerdiÄŸi para ile, kutuya gitmek arasındaki kararsızlıkları aynı ÅŸeydir.
Yarışmacıya 120 bin lira önerilmiÅŸ olsun ve kalan iki kutuda da 20 bin lira ile 500 bin TL olsun. Yarışmacı,  Hamdi beyin önerdiÄŸi parayı almadığında uÄŸrayacağı zararı düşündüğünde beyinde kan amigdalaya hücum ediyor. Amigdala’dan gelen sinyaller yükseliyor. Aynen bir elektrik voltajı gibi karar merkezine güçlü sinyal göndermeye baÅŸlıyor ve önerilen parayı almak anlamlı geliyor. Fakat “kutudan ya 500 bin çıkarsa” dediÄŸi anda, Kan beynin Frontal Korteks dediÄŸimiz, kafatasının ön tarafındaki kısma hücum ediyor. O bölge bilinçli bölge olduÄŸu için, O para ile neler yapabileceÄŸini düşünmeye baÅŸlıyor ve o anda mutlu oluyor ve kutuyu açtırma isteÄŸi artıyor. Yani frontal korteks karar merkezine güçlü sinyaller göndermeye baÅŸlıyor.  Ardından, bilinçaltında bulunan daha önceki kötü tecrübeleri devreye girince korkular baÅŸlıyor ve amigdala yeniden devrede… Ä°ÅŸte tam bu aÅŸamada, git gel baÅŸlıyor… Süre uzadıkça beyin inanılmaz bir ÅŸekilde yoruluyor. Çünkü kan beynin bölümleri arasında bir oradan bir oraya sürekli hücum ederken, kandaki stres hormonları had safhaya çıkıyor. Bu tür bir sürecin uzaması aslında, beyinde hasar bile yaratabilir. Normal ÅŸartlarda Acun’un bu süreci çok fazla uzatmaması lazım. Çünkü o sırada tansiyon yükseliyor, kalp atışları (nabız) hızlanıyor ve Allah korusun bir pıhtı (emboli) atsa yarışmacıya inme inebilir. Aslında eÄŸer bu yazıyı okuyanlardan, bu yarışmaya katılacak olan varsa, yarışmaya gitmeden önce 1’den 24’e kadar kağıtlara numaraları yazsın ve rasgele bir kutudan seçsin ve çıkan numaraları da sırasıyla bir kağıda yazsın. EÄŸer yarışma sırası kendisine gelmiÅŸse, bu sıraya göre kutuları açtırsın. EÄŸer baÅŸka bir arkadaşı yarışıyorsa, açılan kutular ve yarışma bitimi sonrasında acaba elindeki kağıda göre kutular açtırılsaydı son iki ya da dört kutuda ne kalacaktı diye baksın. Yok efendim 22’den hep kırmızı çıkıyormuÅŸ, AyÅŸe hep mavi açıyormuÅŸ… Bunlar yarışmaya heyecan katan ama sonucu etkilemeyen faktörlerdir.
Bir borsa yatırımcısı bir kağıt aldığında, eÄŸer her gün al-sat yapıyorsa (temel analize göre yatırım yapıp ÅŸirketin deÄŸerlemesini yapanları kastetmiyorum) bu yarışmacının yaÅŸadığı kararsızlık ve belirsizliÄŸi her an ve saniye yaşıyor. Kazandığı günler mutlu, ama çoÄŸunlukla da mutsuz ve huzursuz bir dönem geçiriyor. Hani bir yazı yazmıştım… Bir ve alsanız ve her sabah bir ekranda evinizin fiyatını görseniz, ve evin fiyatı sürekli olarak yüzde 15-20’lik bantlarda deÄŸiÅŸseydi. Mesela dün 200 milyara aldığınız ev 160 milyara düşse ne olurdu? Hayatınız zehir olurdu. Borsada günlük iÅŸlem yapan insanlar bir ev parasını kağıda yatırırken, karar alma süreleri 5 dakikadan fazla deÄŸil. Ondan sonra da, her dakika ve her saniye beyinde kan bir oraya bir oraya koÅŸturuyor. Seans bittiÄŸinde de anormal yorgunluk, mutsuzluk, hayattan zevk almama ve çoÄŸunlukla da depresyonla karşılaşıyorlar. Herkes ısrarla geleceÄŸi görmek ve kesin olarak bilmek istiyor. Böyle olursa bu mutsuzluktan kurtulacaklarını düşünüyorlar.Aslında geleceÄŸi bilmek mümkün deÄŸil ve geleceÄŸi bilmemek büyük bir nimettir.
Varsayalım ki, gece uyurken biri size geldi ve bütün geleceÄŸi bilme yetisinin tamamını size vereceÄŸini söyledi. Sonra’da rüyanızda size dokundu ve sabah kalktığınızda artık bütün geleceÄŸi görüyorsunuz… O gün borsada hangi hisselerin tavan yapacağını biliyorsunuz…. Bunları bildiÄŸiniz için 1 yıl içinde 1 milyar TL kazanacağınızı da biliyorsunuz… Ardından Amerika’da, Asya’da kafanızın estiÄŸi yerlerde, havai adalarında malikaneler alacağınızı da biliyorsunuz… Altınıza Porsche’yi alırken, bir tane de en kralından özel uçak aldığınız da size bir film gibi gösteriliyor… Dünya’da gezmeyi düşündüğünüz her yerdesiniz ve kendinizi izliyorsunuz…. HEp hayal ettiÄŸiniz Afrika’dasınız.. En güzel kzılarla safari yapıyorsunuz…. Fakta birden….. bir çıngıraklı yılanın sokmasıyla yere yığılıyorsunuz…. sizi hastaneye yetiÅŸtirmeye çalışıyorlar ama kurtarılamıyorsunuz…. Acaba bu geleceÄŸi bilme yetisinin size verilmesi teklifini kabul eder miydiniz?
Sonu ölüm olduÄŸu için herhalde kabul etmezdiniz. Åžimdi “Yahu hocam… ya 80 yaşına kadar yaÅŸayacaksam, o zaman kaul ederim” diyebilirsiniz… ama ölüm zamanınız  bu yeti size verilmeden önce bildirilmiyor ve ÅŸansınıza ne çıkacağını bilmeden yine de kabul eder miydiniz? Varsayalım 80 yaşına kadar yaÅŸacağınız size söylendi. Acaba o zaman kabul eder miydiniz… Bütün yaÅŸayacaklarınızı önceden gördüğünüz anda, acaba bunları yaÅŸamak size heyecan ve mutluluk verebilir miydi? GeleceÄŸi bilmediÄŸimiz için ne kadar çok mutlu olmalı ve şükretmeliyiz, öyle deÄŸil mi? Hergün çevremizde birçok kiÅŸinin öldüğünü görürken bile, ölümün bize hiç gelmeyeceÄŸini düşünüyor ve öyle davranıyor olmamız sayesinde yani bize verilen bu yeti sayesinde hayata umutla heyecanla sarılıyoruz.
Yatırım konusunda da geleceÄŸi boÅŸverin… PLAN YAPIN…
Ne planı?
Bir kümes yaparken bile bir çizim yapılmıyor mu? Dünya’da bana öyle bir yapı veya eser gösterin ki, önceden planlanmamış olsun… Bir demiryolu, bir köprü, bir ameliyat, bir okula kayıt yaptırmak, bir yerden bir yere yolculuk etmek… daha binlerce örnek sayabilirsiniz… Madem herÅŸeyi planlıyoruz da, bir hisse alacağımız zaman bu hisseye iliÅŸkin strateji planımızı niye yapmıyoruz? Yapsak bile, niçin bir fiyat hareketi bütün planlarımızı deÄŸiÅŸtirmemize neden oluyor? Niçin 5 liradan aldığımız kağıdı 5.50’de satacağım derken, 5.50 kademesi kalktığında bu sefer 5.60’dan tekrar alıyoruz?
Merak etmeyin suç sizde deÄŸil. Çünkü beyniniz öyle programlandı. ABD’de Stanford Ãœniversitesinde ve baÅŸka üniversitelerde de, NÖROECONOMICS isimli bir bölüm kuruldu. Yani nörologlar ile ekonomistler birlikte çalışıyorlar. Bu çalışmalardan çıkan ve yüzlerce sayfa tutan bilimsel araÅŸtırma ve makalelerin tek cümleyle söylediÄŸi ÅŸeyi size özetleyip bu yazımı sonlandıracağım… Bir hisse alırken… FOREX piyasasında paritede bir iÅŸlem yaparken… Gidip çarşıdan döviz alırken… yani fiyatı sürekli hareket eden bir ÅŸeyi alırken… bir boÅŸ sayfaya ÅŸu soruların cevaplarını yazın…
Soru 1.  Neden alıyorum? (Örnek: stokastik göstergesi sinyal çizgisini yukarı kesti)
Soru 2. al-sat sürem ne olacak? (VADE) (Örnek: bu pariteyi 2 saat izleyebilirim, 2 saat içinde al-sat işlemim bitmiş olacak)
Soru 3. Hangi fiyatta zararı keseceÄŸim? (pariteyi 1.34’den aldım, 1.3370’de satacağım ve zarar edeceÄŸim ve palnımı yaptığım için mutlu olacağım)
Soru 4. hangi fiyatta kârımı cebime koyacağım? (1.3470’de kârımı realize edebilirim ama fiyat oraya çıkarken uzun beyaz mum oluÅŸursa satış hedefim 1.3485 olur)
EÄŸer yukarıda söylediklerimin yarısını bile yaparsanız ve beyninizin zaaflarının üstesinden gelip, kendinize verdiÄŸiniz sözü tutarsanız, daha öncekiler kadar zarar etmeyeceÄŸinizden emin olabilirsiniz….
Ama piyasadaki fiyatları izleyen gözlerinizin beyninize gönderdiÄŸi algılama ve sanal görüntü, vücudunuzda birçok fizyolojik olayın baÅŸlamasına neden olur… kandaki deÄŸerler deÄŸiÅŸir, beyninizin içindeki ÅŸeytanı (bilinçaltındaki kötü anıları)  dürtükler ve o ÅŸeytan size sürekli olarak “Åžu agacın meyvasından ye” der. YediÄŸinizde de Adam gibi olursunuz (Adem A.S. gibi) ….
Yukarıdaki sorulara vereceğiniz cevaplar beyne KANAAT, HIRSA YAPMAMA, KAYBEDERİM KORKUSUNDAN KURTULMA mesajlarını göndererek sizi huzurlu hale getirir. Ama unutmayınız, tam STOP-LOSS yapıp zararı kabullenme ve TEVEKKÜL anınızda veya tam kârı cebinize koyup TAMAH edeceğiniz anda o ŞEYTAN yine kulağınıza birşeyler fısıldayacaktır.