Döviz kuru epeydir hareketli,. Uzun zamandan beri hareket yönü de yukarıya doğru. Son bir kaç günde döviz kurunun yukarı yönlü hareketinin hız kazandığı gözlendi. Ortalık birbirine girdi. Adetten olduğu gibi, bir anda her kafadan bir ses çıkmaya başladı.
Kur meselesinin en can alıcı noktası gözlenen harekete karşı nasıl bir politika izlenmesi gerektiği sorusu. Konuyu soyut planda tartışmak mümkün. Benim meslek erbabım bunu fazlasıyla yapıyor. Somut, güncel gelişmeler açısından önemli olan sorunu özel ve somut bir zemin üzerinden tartışmak. Bu doğrultuda atılacak ilk adım döviz kurunda gözlenen hareketin nedeninin belirlenmesidir diye düşünüyorum.
Çok tekrarlanan, adeta klişe haline gelmiş bir ifade ile döviz kurunundaki hareketin nedeninin döviz arz ve talebindeki değişmeler olduğu söylenebilir. Basit bir iktisat bilgisi dahi arz ya da talep tek başlarına veya birlikte değiştiğinde fiyatın (döviz kurunun) değişeceğini söyler. Esas önemli olan döviz arz ya da talebinin neden değiştiği sorusunu doğru yanıtlamaktır. Döviz kuru hareketi bağlamında bu sorunun yanıtını da ulusal ve/veya uluslararası nedenlerde aramak doğru olur. Meseleye böyle bakınca döviz kurunun iç ya da dış nedenlerden etkilenerek hareket ettiğini söylenebilir.
Bu düşüncenin bir adım sonrası kuru etkilyecek iç ve dış nedenlerin ne olabileceğini irdelemektir. Döviz kurunu hareket ettirecek iç ve dış nedenlerin her ikisi de benzer iki kaynaktan ürer. Bunlardan birisi spekülatif güdüler öteki de ekonomik dengesizliklerdir.
*Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â *Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â *
İçeride ve dışarıda spekülatif güdülerin belli bir yöne doğru devinmeye başlaması ulusal ekonomide döviz arz ve talebini etkileyerek döviz fiyatını (kur) değişmeye zorlayabilir. Döviz kuru hareketin arkasındaki nedenlerden birisi bu tür spekülatif gelişmeler olabilir.
İçeride ya da dışarıda (çoğu zaman her ikisinde) makroekonomik dengelerde meydana gelebilecek bir bozulma veya bozuk olan dengeyi düzeltme yönünde gelişecek bir dinamik ulusal döviz piyasasında arz ve talep büyüklüklerini etkileyerek döviz kurunu değişmeye zorlayabilir. Gözlenen kur hareketlerinin bir nedeni de bu olabilir.
*Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â *Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â Â *
Şimdi kendi meselemizi bu kaba analitik çerçeve içine yerleştirebiliriz. Şu iki soruya cevap arayacağız.
Ulusal ya da uluslararası spekülasyon ortamında Türk lirasındaki hızlı değer kaybını (döviz kurundaki yükselişi) açıklayacak yönde ve ölçüde bir değişme oldu mu? Bu bir.
Türkiye ekonomisinde veya küresel planda makroekonomik dengelerde Türk lirasının hızlı değer kaybetmesini (döviz kurunun yükselmesini) açıklayacak yön ve dozda bir değişme oldu mu? Bu da iki.
Türkiye’nin iç geliÅŸmelerinden kaynaklanan ve döviz talebini yükseltecek ya da döviz arzını geriletecek (böylece döviz kurunu hızla yukarıya itecek) yön ve dozda bir spekülasyonist dalga doÄŸduÄŸunu savunmanın zor olacağını düşünüyorum.
Buna karşılık dışarıda, dünya ekonomisinde Türkiye’deki döviz arz ve talebini etkileyebilecek boyutta bir spekülatif hareketin geliÅŸtiÄŸini söylemek mümkün. Dünya ekonomisinde oluÅŸan yeni kriz beklentisi ve Avrupa BirliÄŸinde kriz ortamının sürüyor olmasının, uluslararası planda risk algısını deÄŸiÅŸtirip, yükselen piyasalardan fon kaçışını kışkırttığı ve ulusal paraları baskı altına aldığı biliniyor.
Bu hareket nedeniyle bizim de böyle bir baskı altında kaldığımız kanısındayım. Bu baskı döviz arz ve talebini iki yönden etkiliyor. Oluşan yeni spekülasyon ortamı ekonomiye sermaye girişini kısıtlayarak döviz arzını daraltıyor ve döviz kurunu yukarıya itiyor. Aynı ortam sermaye çıkışını da besliyor, döviz talebini büyütüyor ve döviz kurunu yukarıya doğru baskılıyor. Bu bir. Küresel kriz beklentisi içeride de liradan kaçışı ve dövize yönelmeyi özendirerek ilave bir döviz talebi yaratıyor. Bunun etkisi de kuru yükseltmek yönünde. Bu da iki.
Dış kaynaklı spekülatif ortamın döviz kuru üzerinde bu kadar etkili olmasının önemli bir nedeni de denge bozukluğu ile bağlantılı. Ulusal ekonomide dış dengenin bozuk, cari açığın fazlasıyla yüksek olması dış ticaretten kaynaklanan döviz talebinin (ithalat) aynı nitelikli döviz arzının (ihracat) üstünde olduğu anlamına geliyor.
Bu ve benzeri tartışmaların esas önemi gerekli politika tasarımına katkı sağlamak kuşkusuz. İşin bu yönüne de bakacağız.
Taner BERKSOY