Borç Krizi Nedir? Yeni Bir Küresel Kriz Olabilir mi? (Yazı Dizisi: 1.Bölüm)

Birçoğunuzun bildiği üzere, 2001 yılında geçirdiğimiz kriz sonrasında dünyadaki krizleri incelemeye başladım. Yaklaşık 5 yıl süren bir çalışmanın sonrasında sıradan insana da bu krizi kolaylıkla anlatabilmek için, “Para Harekatı” kitabını yazdım ve 2006 yılının Kasım ayında yayınlandı. Henüz okumamışsanız, bu kitabın PDF dosyasını buradan indirebilirsiniz.

Bu kitabı okuyup kitapyurdu.com ve idefix.com sitelerine kitabım hakkında yorumlarını yazan ve düşüncelerini esirgemeyen tüm okuyucularıma sonsuz teşekkür ederim. Kitap aslında 750 sayfa olmuştu. Dünya’da yaşanan krizlerin çok büyük bir kısmını içeriyordu. Fakat yayıncı şirket kitabın bu haliyle okunamayacağını söyleyince birçok önemli bölümü çıkarmak zorunda kalmış ve kitabın hacmini yarı yarıya düşürmüştüm. Aslında her kriz ayrı dersler içeriyordu ama özü aynıydı. Bu özün ne olduğunu aşağıda anlatacağım.

Bu kitapta ABD’de bir kriz çıkıyordu (yıl henüz 2006 idi). Aslında senaryo gibi görünen bu krizi bekliyordum. Mayıs ve Haziran 2006 tarihlerinde Para dergisinde bir yazı dizisi hazırlamış ve ABD’de bir kriz olasılığının artmaya başladığını, o dönemde henüz tanınmayan Nouriel Roubini ve Sebastian Edwards’ın makalelerinden ve ABD’de konu ile ilgili uzmanların yazılarından yola çıkarak insanlarımıza aktarmıştım. O yazılarda, ABD’deki mortgage sisteminin yapısını aktarmış ve tetikleyici bir hareket sonrasında finansal piyasaları ciddi biçimde etkileyebilecek gelişmelerin olduğunu vurgulamıştım. Zaten kitapta ABD’deki kriz inşaat sektöründen ve mortgage sisteminin batışa doğru gitmesiyle çıkıyordu. Normalde ABD’deki mortgage sisteminin nasıl çalıştığını ve bu işin çarklarını bilen biri buradan kriz çıkacağını rahatlıkla görebilirdi. Çünkü sistem her ne kadar bilinçli olarak bir ponzi oyunu olarak planlanmış olmasa da işler o tarafa kaymıştı. ABD’deki krizin bütün dinamiklerini ve olayların nasıl geliştiğini başka bir yazıda anlatırım. Çünkü bugünkü yazımızın konusu Borç krizi ve yeni bir küresel kriz olasılığıdır. Son zamanlarda sizlerden çok sayıda mail geliyor ve herkes bu soruyu soruyor.

• Hocam borç krizi olabilir mi?
• Hocam 2018’in ikinci yarısından itibaren birçok dev yatırım bankası finansal piyasaların iyi olmayacağını söylüyor, siz katılıyor musunuz?
• Hocam krizler nasıl oluşuyor?
• Hocam kriz olursa uzun vadeli hisselerde durmak gerekir mi?

---

Krizin Özünde Ne var?

Bu soruların tümünü burada yazmak mümkün ama ben belli başlı olanlarını aldım. Zaten birçok soru aynı kapıya çıkıyor. Şimdi sizlere krizin özünü anlatacağım. Tüm krizleri açıklayan tek bir tane teori yok. Nobel ödüllü Paul Krugman Asya’da  bir kriz olacağını krizden 2 yıl önce yazmış, gerekçelerini açıklamış ve 1997 yılının Eylül ayında Asya’da kriz patlak vermişti. Para harekatı kitabımdan bu bölümleri ayrıntılı okuyabilirsiniz.

Hangi krizi incelerseniz inceleyin temelinde borç vardır. Borç  dediğiniz şey, şimdi ödünç alıp ileride ödemek durumunda olduğunuz meblağdır. Krizler her ne kadar zaman zaman bir birlerinden farklı bir görünüm  çizse de, özünde hep aynıdır. Bir örnekle durumu açıklayayım. Kalp krizi geçiren birisinin, kalp kaslarına kan taşıyan bir veya daha fazla damarı tıkanmış demektir. Kalbin belirli bölgelerine kan ulaşmayınca, o bölgedeki kaslar çalışmaz ve kalp kan pompalama görevini durdurabilir.  Sonuç olarak krizin ana sebebi ve özü damarın tıkanmış olmasıdır. Ama damarı tıkayan çok sayıda sebep vardır. En başta genetik olmak üzere, sigara, aşırı kilo almak, yüksek kolesterol içeren besinlerle beslenmek ve spor (egzersiz) yapmamak bunlardan sadece bir kaçıdır. Bir insanın 2-3 damarı tıkanmış olabilir ama kriz geçirmeyebilir. Ya da bir insanın damarları genelde açıktır ve sadece %20-30 oranında damar içinde tıkanıklıklar (plug) oluşmuş olabilir, bunu görmezden gelirsiniz, fakat damardaki plug’ın yerinden kopup ana damarı tıkaması sonrasında kalp durabilir. Bir ülkenin kan damarlarında (para ve nakit akışı damarlarında) pluglar olabilir. Hatta kalbe giden birkaç damarı %80-90 tıkalı olabilir ama kriz geçirmeyebilir. Kardiyologlar tıkalı damar gördüklerinde ya stent yoluyla ya da by pass ameliyatıyla bu tıkanıklıkları açarlar. Keşke ekonomilerde de bu tür tıkanıklıkları kolayca açmak mümkün olsaydı. Hiç bir doktor, damardaki tıkanıklıkları görünce size şu gün şu saatte kriz geçireceksin diyemez ama ani bir heyecan veya nabzı çok yükseltecek bir gelişmede ciddi kriz riski olduğunu söyler. Yazımı bu örnek üzerinden götüreceğim.

Bizler ekonomist olarak tıkanık damarları kolay bir şekilde  görür ve uyarırız. Ama damara müdahale işini hükumetler yapar. Fakat çoğunlukla, ekonomideki tıkanık damarlara stent takma ya da by pass yapma konusu çok acılı ve maliyetlidir. Politikacılar genelde bunu göz ardı ederler. Çünkü siyasi maliyeti ağır olabilir. Aslında damarların tıkanık olduğunu birçok kişi söyler, fakat, politikacılar her zaman siyaseten en az maliyetli yolu seçerler. Bundan bir süre önce FED Başkan Yardımcılığı görevinden istifa eden Stanley Fischer, İsrail’de 1970’li yıllarda enflasyonu %200-300’lerden sıfıra düşüren isimdir. Yazdığı bir kitapta (Therapy with consensus) anti enflasyonist politikaya geçiş sürecinin ne kadar zor olduğunu anlatmış ve politikacıların yumurta kapıya gelse de her zaman kolaycı ve en az siyasi maliyeti olan yolu seçtiklerini söylemiş, bu konuda yaşadıklarını ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Sonuç olarak, ekonomistler ve devlet içinde birçok beyin bu tıkanmış damarları görse de, adım atmaz. Ama sıradan insan bunu hisseder. ABD’deki 2008 Mortgage krizi öncesinde FED Başkanı Ben Bernanke ekonominin çok sağlıklı olduğu ve her şeyin yolunda gittiğini defalarca söylemiştir. Böyle söylemek zorundadır, çünkü eğer FED Başkanı “işler kötüye gidiyor, kriz olabilir” dese zaten ertesi gün kriz çıkar. Bu nedenle yöneten mevkide olanlar hiç bir zaman bu tür uyarıları dikkate almazlar ve soru sorulduğunda da, bunu söyleyenlerin kötü niyetli olduğunu belirtirler.

---

Krizi Hazırlayan Gelişmeler

Bir ekonomideki kesimleri hanehalkı, özel sektör (işletmeler, iş dünyası) ve kamu kesimi olarak üç gruba ayırıyoruz. Hanehalkı dediğimiz kesim bizleriz. Ekonominin kesimlerinde çalışan tasarruf eden, harcayan ve çocuklarını okula gönderen ve onlara iyi bir gelecek hazırlamak için çalışıp çabalayanlarız. Gelirimiz ücretlerimiz veya hizmet gelirlerimizdir . Özel sektör ise iş dünyasıdır. Gelirleri satış hasılatı olup, kâr ederler, yatırım yaparlar ve istihdam yaratırlar. Buradaki yatırım kelimesi önemlidir. Kamu kesimi ise devlettir. Kamu kesiminin ana gelir kaynağı da vergilerdir. Eğer açık varsa finansal piyasalarda tahvil ve diğer menkul kıymetlerden (gelir ortaklığı senedi, sukuk vs) satış yaparak kapatırlar.

Bu üç kesimin hepsinin ortak bir özelliği vardır. Hırslıdırlar. Refah seviyelerini, gelirlerini, sahip oldukları şeyleri olası en kısa sürede daha fazla artırmak isterler. Buna hırs diyoruz. Hanehalkı kirada oturuyorsa, bir an önce ev sahibi olmak ister, evi varsa araba ister, arabası varsa daha üst modelini ister, en pahalı arabayı alırsa özel uçak ister, çocukları da en iyi markaları ister vs…  İş dünyası ise arı gibidir. Gece gündüz çalışır ve yatırım fırsatlarını kovalar. Şirketini büyütmek, rakiplerini yenmek, daha büyük pazar payına sahip olmak ister ve bu istek hiç bitmez. Kamu kesimi ise, bir sonraki seçimde de koltuk ister. Mecliste en büyük parti olmak ister… yani herkes ister de ister… Ama bu isteklerin karşılığında harcanacak emeğe gelince hesaplar şaşmaya başlar… Hanehalkı 8 yıl para biriktirdikten sonra alabileceği evi hemen şimdi almak ister ve krediye başvurur. İşletmeler, kârlarını biriktirip 4 yıl sonra kurabileceği yeni fabrikayı hemen yapmak ister ve krediye başvurur. Kamu kesimi, bir sonraki seçimi kazanmak ister ve seçim öncelerinde halka bir şeyler vermek gerekir ve krediye (borçlanmaya başvurur, bütçe açığını artırır).

Bu arada kısa bir not düşeyim. Allah rahmet eylesin, canım babacığımı 2007 yılında kaybettikten sonra Kuran-ı mealinden okumaya başlamıştım ve şu ana kadar 10 defa tefsirleriyle okudum. 2006’da kitabım yayınlandığında ilk okuyan kişi babacığım olmuş ve “Kitabın çooook güzel olmuş ama sonu keşke böyle bitmeseydi” demişti. Kitabım yayınlandıktan sonra Kuran-ı Kerim’i okurken bir yandan da krizleri de incelemeye devam ediyor ve ABD’deki olası krizler üzerinde düşünüyordum. Bazı ayetler beni gerçekten sarstı…

---

Mearic Suresi (19. Ayet): “Şüphesiz insan çok hırslı ve sabırsız olarak yaratılmıştır.” (diyanet meali)

Müddessir Suresi (15. Ayet): “Sonra da o hırsla daha da artırmamı umar.” (diyanet meali)

Haşr Suresi (9. Ayet son cümle) “Kim nefsinin cimriliğinden, hırsından korunursa, işte onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.” (diyanet meali)

---

Üzerinde 6-7 yıl boyunca  anlamaya çalıştığım krizlerin sebeplerini Para Harekatı kitabımın Hülya’nın savunması bölümünde ortaya koymuştum. Krizin tek bir sebebi vardı; “gelecekte kazanacağını varsaydığın parayı bugünden harcamak”. Hanehalkı maaşına veya gelirine, işletmeler gelecekteki cirolarına ve devletler de gelecekte toplayacağı vergilere güvenerek bugünden borçlanıyorlardı. Bu dinamiğin ardındaki en önemli motivasyon ise Hırstı ve 1400 yıl indirilmiş olan kitabımız bunu açıkça ortaya koyduğu gibi çözümü de sunmuştu; nefsimizin esiri olmayacağız, infak edeceğiz, hırsımızdan korunacağız (Şunu belirteyim.. herkesin inancına saygım sonsuzdur ve inançlar asla sorgulanmamalıdır. Bir mümin olarak bana düşen en önemli görev, kitabımızın varlığını haberi olmayanlara tebliğden ibarettir. Yazının bu bölümüne atıf yaparak, lütfen benimle Kuran-ı Kerim’i ve ayetleri tartışmayın, cevap vermem, veremem çünkü uzmanı değilim. Sadece kendi uzmanlık alanımı ilgilendiren çok net ayetler beni çok etkiledi ve herkes gibi ben de sadece okuduğum ve anladığımla amel ediyorum.

Rahmetli yaşar Nuri Öztürk bir TV programında “Kuran-ı okursam anlayabilir miyim” diye soran bir bayana, oku! demişti. “Herkes kabı kadar alır, sen de senin payına düşeni alırsın”. Çok haklıymış ve ben de benim payıma düşeni aldığımı düşünüyorum. İnsanoğlunun yaratılışındaki kodlarda hırs vardır. Hırstan korunmanın en güzel yolu ise benim tecrübelerime göre “infak etmektir”. Kazandığınızdan, gerçekten ihtiyacı olanlara verdiğinizde hırs çok çok azalıyor. Üstelik bu yardımı olabildiğince gizli yaptığınızda iç huzurunuz ve vicdanınız emin olun daha fazla artıyor.

Bu konuda, son bir kaç cümle; Dünyada krizlerin bitmesi ve hiç kriz olmaması için, insanın yaratılış özelliğinin değişmesi gerekiyor. Fıtrat değişmeyeceğine göre krizler  sürekli var olacaklardır. Sizler sadece bu hırs konusunun neresindesiniz buna bakın. Kendinizden uzaklaşın ve yukarıdan kendinizi izleyin.

---

Sizler bu yazıyı okurken bile mikro bazda birçok kriz oluyor. Belki de bugün onlarla ifade edilebilecek sayıda eve ya da şirkete haciz memurları girdi ve birçok mal varlığını haczetti. Yarın da olacak… daha sonra da olacak… Eğer kendi krizinizi yaşamak istemiyorsanız, nefsinizi tatmin  için borçlanmaktan kaçının. Borcunuz hiç bir zaman yıllık gelirinizin %30-35’ini geçmesin. Bu rakam ciddi bir kırmızı çizgidir. En son Venezüella’da kriz yaşandı ve şu an ekonomileri yerle bir olmuş durumda.

Bu kısmın başlığı “Krizi hazırlayan Gelişmeler” şeklindeydi.  Sonuç olarak krizlerin ana kaynağı genetiktir ve hırstır. Bu hırs, borçlanmayı beraberinde getirir. Bu noktada, insanlar (çalışanlar, şirket sahipleri veya devleti yönetenler) ikiye ayrılır. Kantarın topuzunu kaçıranlarla kaçırmayanlar.

Kantarın topuzu nasıl kaçar?

Şu an hangi ülkeler kantarın topuzunu kaçırdılar?

Hangi noktada kantarın topuzu kaçtı?

Dünyada geçmişte bu döneme benzer bir dönem var mı?

Bu soruların cevaplarını yazı dizimizin yarın ki bölümünde bulacaksınız.

https://www.drerdincegitimonline.com/yuz-yuze-egitimlerim/