Bitcoin’de Fiyat Nereye Kadar? -I-

“Adım adım Bitcoin” yazım üzerine çok fazla sayıda yorum ve soru aldım. Şunu gördüm ki insanlar bilgiye aç durumdalar. Doğal olarak çok sayıda soru sorulunca ve bunun devamı geldikçe ikinci bir yazı zorunlu hale geldi. Bu yazıda da konuları çok basitleştirerek anlatmaya çalışacağım. Konuları dağıtmamak adına yer yer soru ve cevap şeklinde diyaloglar göreceksiniz. Fakat bu yazının özü, BİTOCİN FİYATI NEREYE KADAR sorusu olacak. Cevabın ilk aşamasını bulacaksınız. Bu sorunun cevap adımlarını öğrenirken, bir ekonomi-finans bilgilendirmesi olmasını da amaçlıyorum.  Yazıyı yazmaya başlamadan önce bir kez daha altını kalın çizgilerle çizerek şunu belirteyim;

1. Bitcoin veya blockchain teknolojisine yada alt coin denilen sayısı 1300’ü geçen sanal para birimlerine de karşı değilim. 
2. Bu teknolojinin çöpe gideceğini falan hiç düşünmüyorum.
3. Önceki yazımda da vurguladığım üzere, ödemeler sisteminde bir DEVRİM’dir ve finans sisteminde büyük değişikliklere yol açacaktır.
4. İnsanlar bankaların yüksek komisyon ücretlerini ödemek zorunda kalmayacaklardır. Bankalar mecburen transfer komisyonlarını çok düşük seviyelere çekecek ve artan rekabet tüketiciye yarayacaktır. Aklı olan banka şimdiden bunu yapar… 
5. Bitcoin’in bir ülkesi, vatandaşı, sınırı, merkezi yoktur. Küresel bir ödeme sistemidir ve diğer tüm alt coin’ler de aynı şekildedir.
6. Bir arkadaşınıza mail göndermek için mail adresini bilmelisiniz. Bir bitcoin hesabından yapılan işlemleri görmek için o hesap cüzdan numarasını bilmelisiniz. Ya da para göndermek için karşı hesap cüzdanı numarasını bilmelisiniz. Bunu bildiğiniz sürece, dünyanın her yerine, her an (24 saat) para gönderebilir ve alabilirsiniz.
7. Yanlış bir hesaba (hesapp cüzdanına) ödeme yaparsanız, karşı taraf iyi niyetli değilse, üzerine soğuk içmek zorunda kalabilirsiniz. İşleminizin iptal şansı yok.
8. SONUÇ: Bu sistem sürekli gelişiyor ve ileride güvenlik daha da artacak ve transferler çok daha güvenli hale gelecektir. Yaygın bir kullanım alanı bulacağından kimsenin şüphesi olmasın. Şu anda birçok banka bu sisteme girmiş durumda ve çok düşük maliyetle para transferini onlar da kullanıyorlar.
9. Şimdi gelelim Bitcoin’e. Madde madde yazdığım bu konular Bitcion’in fiyatının sürekli yükselmesini geçerli kılıyor mu? “Bitcoin’de fiyat nereye kadar?” Aşağıda adım adım anlattım.

---

Adım-1- Herhangi bir malın, hizmetin veya yatırımın fiyatını belirlen temel unsur ARZ ve TALEP’tir. Bitcoinciler veya yazılımcılar, klasik iktisadın Bitcoin’e uygulanamayacağını söylüyorlar. Bu cümleme (arz ve talep fiyatı belirler) itirazınız varsa yorum yazın ve bana bitcoin’de fiyatı arz ve talebin belirlemediğini ispatlayın. İnsanlar talep ettikçe bitcoin fiyatı artacaktır. Bitcoin’in bir de üretilme maliyeti vardır ama bu maliyet fiyat değildir. Yazılımcılar maliyetin 10 bin dolar civarında olduğunu söylüyorlar. Bir araba üretirsiniz bunun da maliyeti vardır. Maliyet 30 bin TL ise ve bu arabayı hiç kimse satın almıyorsa, fiyatını 35 bin TL (Maliyet +kâr) belirleseniz bile sadece yaptığınız maliyet size zarar olarak yazar ve kimse almadığı için fiyat yükselmez. Bari zararımı azaltayım 25 bin TL yapayım dediğinizde 100 araba satabiliyor ama yılda 1000 araba üretiyorsanız, daha fazla satmak için ve zararı azaltmak için fiyatı daha da düşürmeniz lazım. Tabi ki elinizdeki arabaları sattıktan sonra bir daha üretmezsiniz, çünkü ürettikçe zararınız büyür ve arz azalır.  Aksine, arabanın fiyatını 35 bin TL olarak açıklamışsanız ve 1000 araba üretmişseniz ama insanlar arabayı almak için kuyruğa girmişse ve talep 3000 araba olduğunda fiyatı artırarak, fiyatı öyle bir noktaya getirirsiniz ki, of fiyat seviyesinde örneğin   65 bin TL seviyesinde 1000 araba talep edilir. Arz ve talep eşitlenmiş olur. Bunu gören diğerleri bakar ki bu iş çok kârlı bir iş. Araba üreticisi çoğalır ve fiyat düşmeye başlar. Bitcoin’in toplam sayısı 21 milyon adet olduğu için burada bir üst sınır vardır ama çıkarılacak başka coin sayısında sınır yoktur. (aynen bitcoin sonrasında 1300 tane coin çıktığı gibi… üstelik daha çok sayıda coin çıkacağından şüpheniz olmasın). Şu an herkesin coin madencisi olmak için serverlara yatırım yapmasının tek sebebi vardır. Bu madencilikle elde ettiğiniz coin’in maliyeti piyasadaki satış fiyatından düşüktür ve kâr oldukça yüksektir.  SONUÇ: Arz ve talep fiyatı belirler (eğer bu cümleye itirazınız varsa, bundan sonrasını okumayabilirsiniz)

---

 Adım-2- Talebi belirleyen nedir? Şimdi herhangi bir mal veya hizmetin veya yatırım enstrümanının arzının (üretim miktarının) sabit olduğunu düşünelim. İktisadi analizde kısa vadede arz sabittir. Bitcoin’in arzı zaten sabittir ve en sonunda çıkarılacak toplam bitcoin sayısı 21 milyondur ve işin uzmanları  şu an piyasada toplam 16.4 milyon adet bitcoin olduğunu belirtiyorlar.  Eğer satın aldığınız şey bir tüketim malı veya hizmeti ise, talebi belirleyen şey İHTİYAÇ’dır ve bu ihtiyaç tatmin edilmelidir. Bitcoin tüketilecek bir şey değildir. Sanal bir paradır. Fiziki değildir.  Konumuz tüketim malı olmadığı için ve insanlar şu an bitcoin’i yatırım aracı olarak gördükleri için yatırım enstrümanlarına olan talepten bahsedeceğiz. Fakat, bir noktayı vurgulayayım. Bitcoin’in neden bir yatırım enstrümanı olmaması gerektiğini önceki yazımda açıklamıştım. Buna itiraz edenler çok olsa da, şu an bir yatırım enstrümanı olduğunu varsayarak TALEP konusunu ele alacağım.

Konu,  yatırım enstrümanı olduğu anda TALEBİ etkileyen temel iki faktör RİSK ve GETİRİ kombinasyonudur. Modern finans teorisinin babalarından Nobel ödüllü Markovitz’in geliştirdiği modelde insanlar farklı risk tercihine sahiptir. Kimimiz yüksek riskler alırız, kimimiz de riski sevmeyiz. Riski hiç sevmeyenler parasını aylık faize yatırarak dönem sonunda eline ne geçeceğini görür. Aslında burda risk sıfır değildir ama çok düşüktür. Banka battığında paranızın sadece 100 bin liralık kısmı garanti altında iken diğer kısmı risk altındadır. Bir devlet  tahvili aldığınızda, devletin bunu ödeyememe riski vardır ama bu çok düşük bir olasılıktır. Hisse senedi daha risklidir. Çünkü fiyatı çok kısa sürelerde çok hızlı değişebilmekte ve kısa sürede yüksek kazançlar olabileceği gibi yüksek kayıplar da olabilmektedir. Örneğin FX piyasaları veya Türev piyasalar hisse senetlerine göre çok daha riskli varlıklardır. Ama RİSK beraberinde YÜKSEK GETİRİ’yi de getirebileceği için yatırımcılar kendi risk algılamalarına göre bu piyasalarda işlem yaparlar. Buraya kadar anlattıklarıma itirazı olanlar artık bitcoin konusuna bu eskimiş ekonomf-finans modelinin uygulanmaması gerektiğini düşünüyorlarsa, fikirlerini bir makale olarak yazıp, Markovitz’in fikirlerini çürütüp yeni bir nobel alabilirler. Markovitz’den sonraki tüm modeller Markowitz’in modeli üzerine kurulmuştur (CAPM, Arbitrage Pricing Model, Multiple CAPM, FAma’nın 3 ve 5 faktör Modelleri…) SONUÇ: Normal zamanlarda normal durumlarda yatırımcıların Risk ve Getiri beklentilerine göre yatırım yaptıkları varsayılır.

---

Adım-5- MANIA Ve BALON Nedir? ABD’nin en önemli üniversitelerinden MIT’de profesör olan Charles Kindlerberger 1978 yılında “Manias, Panics and Crashes” (Cinnet, Panik ve Çöküşler) adında bir kitap yazdı. Bu kitap finans tarihindeki büyük balonları, coşkuyu, panikleri ve Büyük çöküşleri analiz ediyor. Türkçeye de çevrilen bu kitabı okumadan Bitcoin veya diğer alt coinlerdeki inanılmaz yükselişleri anlamanız mümkün değildir. Ama bu yazımda fiyatların arkasındaki dinamiği ve neler olup biteceğini anlatacağım. Mania’nın Türkçe karşılığı “Çılgınlık, delilik, cinnet” anlamına geliyor. Kindleberger son 400-500 yıldaki bütün cinnetleri, panikleri ve çöküşleri inceliyor ve bunların birçok ortak noktası olduğunu buluyor.  Ben size özetleyeceğim… Bu dinamikler nasıl çalışıyor.?

Adım-5-a : Normal Zamanlar: Normal zamanlarda piyasalarda varlık fiyatları bir matematiksel modele göre hareket eder. Ne zaman olması gereken fiyatın üzerine çıkarsa o zaman bunu bilenler ve doğru değerleme yapanlar satışa geçer ve fiyat normale döner. Ya da öyle zamanlar olur ki fiyatlarda büyük çöküş olmuştur ve yatırım modellerine göre varlık fiyatı çok ucuzdur. Bunun üzerine doğru değerleme yapanlar alıma geçer ve fiyat normale döner.

Adım-5-b: Fiyatların çılgınca yükselmesi ortamının ilk evreleri:  Ortada bir “YENİ” vardır. Daha önce hiç görülmemiştir. Yepyeni bir olgudur. Bu durum YEPYENİ BİR HİKAYE DOĞURUR. Fiyatlar önce yavaş yavaş yükselir ve çok dikkat çekmez. Sonra iletişim yoluyla bu “YENİ”den birçok insanın haberi olmaya başlar. Bu varlığa yakıt girdikçe (para aktıkça) fiyatlar yükselişini devam ettirir. Fiyatlar yükseldikçe, hikayenin müthiş bir hikaye olduğu algısı ciddi biçimde kabul görür. Bir örnek vereyim; bir bitki tohumu var ve bu bitkinin meyvesinin bütün hastalıkları iyileştirdiğine dair iddialar var. Buna kimse itibar etmez… Ama tohum toprağa ekilmiş ve  filizlenmeye başlamıştır. Herkes bu filizi görür. Yaprakları çok farklıdır, diğer bitkilere göre daha hızlı büyümektedir ve daha önce bir bitkide olmayan yaprak yapısına ve rengine sahiptir.  Her yerde bu bitki konuşulmaya başlar. Bitkinin şifasına inanların talebiyle, tohum satıcısının satışları artmaya başlar. Ama tohum miktarı sınırlıdır. Dolayısıyla talep artınca fiyatlar yükselmeye başlar. Aşağıdaki adımlarda bu metafor üzerinden gideceğiz.

Adım-5-c: Uzmanların İk Tavsiyeleri Evresi ve…: Bu yükselişler sırasında yatırımın matematiksel modelini bilenler ve fiyatların asla bu seviyelerde olmaması gerektiğini söyleyenler vardır ve ısrarla kendi fikirlerini savunurlar, pahalı olduğunu söylerler. Konuyu bilmeyen sıradan insanlar ilk başta yükselişe bakıp “çok yükselmiş, haklı söylüyor buraya para yatırmak riskli” diye düşünürler.  Zaman zaman fiyatlarda geri çekilmeler olur ama her geri çekilmeden sonra daha yüksek fiyatlar görülür, çünkü YENİ’ye inananların sayısı artıkça fiyat artar. Tabi ki fiyatın artması, daha önce matematiksel modele göre pahalı diyenlere inananların bu kişilere güveni azalır. Yani fiyat arttıkça aklıbaşında ve makul olanlara olan GÜVEN azalır. Yani metafor bitkimiz çiçek açmıştır. Bu çiçeğin güzelliği ve daha önce eşi benzeri olmadığı her yerde konuşulur medya ilgi duyar. Hatta çiçeği kaynatıp suyunu içen birinin sivilcelerinin tümünün geçtiği haberleri yayınlanır. Ama tam bu sırada önemli bir GRUP daha vardır. Kimdir bu GRUP onların işi nedir?

Adım-5-d : Kolay Para Bulma Evresi:  Makul olanlara GÜVEN’i azalanlar bitki tohumundan almak isterler ama yeterli paraları yoktur. Önce bazı varlıklarını satıp alırlar. Yükseliş devam ettiği için “keşke daha fazla param olsaydı, arabamı satacağıma, evi satıp daha fazla alsaydım” diye düşünmeye başlar. Bu noktada, yukarıdaki maddede bahsettiğim GRUP ortaya çıkar.  Bunlar para simsarlarıdır. Borç vermeye hazırdırlar ve bu parayı satabilecekleri müthiş bir kitle doğmuştur. Bitki tohumunu almak isteyen Mehmet’in elinde 5 bin TL vardır ama bitki 8 bin TL olmuştur. Bu para simsarları 50 bin TL’ye kadar  borç verebileceklerini söylerler. Nasıl olsa fiyat sürekli artıyor!!! Alıcıya bu imkanın sağlanması müthiştir. Hiç düşünmeden Mehmet EVET cevabını verir. Çünkü 35 bin TL borç alıp 40 bin TL tutarında bu bitkiden  alsa (5 adet) ve herkesin bunun fiyatının 20 bin TL’ye gideceğinin söylediği bir ortamda, bitkinin fiyatı 20 bin TL olduğunda elindeki para 5*20 bin = 100 bin TL olacaktır. Dolayısıyla aldığı 35 bin TL borcu ödedikten sonra elinde 65 bin TL kalacaktır (Bunlar şaka değil, İsaac Newton -yer çekimini bulan bilim insanı- aynen bunu yapmıştır ve South Sea şirketinin hisselerini borç ile almıştır.) İşte bu aşama, kolay para bulunabilmesi aşamasıdır.

Adım-5-e : Herkesin kazandığı Evre ve Yeni “YENİLER”- Ama unutmayın ki hiç bir para simsarı bu işe girmez, yani bitkiden almaz. Onlar bankalardan örneğin %10 ile para bulup %20 ile satarlar ve aradaki farktan kazanırlar.  Spread yani aradaki fark artar, çünkü talep çok büyüktür. Simsarların verdikleri borca karşılık teminatları da çok iyi bir şekilde aldıklarını da not edelim. Tarihteki tün finansal balonlarda simsarlar, borç verdikleri kişilerin varlıklarını haczetmişlerdir. Bu evrede artık uzmanların ve doğru değerleme ve yatırım modellerini savunanların sesi kısılmıştır. Üstelik birçok yeni bitki icat olmaya başlamış olup, ilk çıkan tohumu geliştirerek nasıl daha iyi hale getirdiklerini ve  çok daha üstün özelliklerini anlatmaktadırlar. Bu arada, kolay para adeta bir füzenin yakıt tankındaki diğer birimlerinin devreye girmesi gibi etki yapmıştır ve yeni tohumlara olan talep de oldukça yüksektir. (Örnek tarihteki Dalış Motorları Şirketi Balonu). Fiyatlardaki yükselişler bir mıknatıs gibi insanları kendine çeker… O sırada bu bitkiyi analiz eden ve kimyasallarını inceleyen profesörler ve diğer bilim adamları aslında bu bitkinin adaçayı gibi bir kimyasal yapıya sahip olduğunu, öksürüğe akciğerlere iyi geleceğini  yazsa da, 35 bin TL kredi çekmiş Mehmet’in beyni bunu kabul etmez. Çünkü Nobel ödüllü Kahneman’ın ortaya çıkardığı gibi davranışsal finans ilmindeki OPTİMİZM, DİLEKLERDEKİ İYİMSERLİK, AŞIRI GÜVEN devrededir. Ayrıca davranışsal finans ilmindeki FALSE CONSENSUS – yani bir fikri okuduğunda sadece işine gelen kısımlarını seçmek ve bu kısma inanmak, kendi pozisyonuna karşı olan söylemlerin tümü için bunu söyleyeni suçlamak- yönündeki davranış bariz biçimde ortaya çıkar.  Çünkü Mehmet 8 bin TL’den almıştır ve fiyat 12 bin TL’dir. Hesabının  her gün toplamına bakar, bundan büyük keyif alır; Simsara borcunu ödemeyi düşünmek bir yana, simsarın her gün ellerini ovuşturarak telefonla arayıp “Mehmet bey eğer biraz daha para isterseniz, emriniz olur efendim, saygılar efendim, yenge hanıma benden selam söyleyiniz efendim. Sizinle gurur duyuyoruz, müthiş bir yatırımcısınız efendim, vizyonunuza hayranız efendim” cümlesini duyar,  arkasına gerinir ve “Hanım bu yaz seni Bahama adalarına tatile götüreyim mi?, Yoksa istersen Kanarya Adalarına da gidebiliriz” sorusunu sorar.  İşte bu evre üçüncü evredir. Yani aslında ne aldığını tam olarak bilmeyen, bitkinin kimyasal yapısı hakkında zerre kadar bilgisi olmayan ve sadece fiyatlar yükseldiği için alım yapan bir alıcı kitlesi inanılmaz rakamlara ulaşmıştır.  Bir düşünür şöyle diyor; “Dünyada hiç bir şey bir insanı, komşusunun zengin olması” kadar rahatsız edemez.

Adım-5-f- Makul olanların evresi- Balonun Son Evresi:  Hani şu akıl veren uzmanlar vardı ya. Aslında onlar normal zamanlarda çok doğru fiyatlama yaparlar ve normal zamanlarda sıradan bilgisizi eğitimsiz yatırımcıya göre kazanan onlardır. Ama iş cinnet ve balon ise, durum tersine döner. Bu uzmanların birçoğu aslında mania, balon ve panik kitabını okumuştur ve tek anlayamadıkları şey, bu bitki tohumu ilk çıktığı andan sonra ilk evre sonunda ve sıradan yatırımcıların kendilerine güvenleri kaybolduğu sırada bunun, finans tarihine geçecek yeni bir balon olduğunu fark etmemiş olmalarıdır. Bunu genellikle üçüncü evre sırasında fark ederler ve tamamı olmasa da önemli bir kısmı “nasıl olsa ben sıradan insandan daha zekiyim, bu furya daha devam eder ama ben erken çıkmasını bilirim”  diye bu bitkiden veya tohumundan alır. İşte bu evre son evredir ve balonun patlamasına en yakın evredir. Yani şuursuz yatırımcı kitlesine katılan ve şuurlu oldukları için bir türlü girmeyenlerin bu işe koyduğu para roketin bitmekte olan son yakıtıdır. Ama en azından onlar kredi kullanımında dikkatlidirler.

---

Adım-6- ÇÖKÜŞ : Çöküş olacağını ilk fark edenler sistemi kuranlar ve “YENİ” hikayeyi insanlara satanlar olur. Aslında bu YENİ düzenlenmiş bir şey değildir. Genellikle otoriteler (devlet veya bazı kurumlar) gidişatın hiç de iç acı olmadığını görürler. Düzenleme gerektiği aşikardır ve YENİ’yi getirenler düzenlemelere gidildiğinde balonun patlayacağını anlayıp lobi faaliyetine girişirler. Tabi ki çöküşün durdurulması için kendi çaplarında önlem almak ve yeni yollar aramak ilk doğal reaksiyon olarak karşımıza çıkar. Metafordan devam edersek, bir bakıma, aslına çok benzeyen sahte tohumları satanlar ortaya çıkmıştır (Bu yazıdan sonra yazacağım Oğuz Serdar’ın TETHER hikayesini okumanız yararınızadır). Bu tohumlarını alanlar, filizlenme sonrasında açan çiçeğin farklı olduğunu görünce GÜVEN erozyonu başlar. Fiyatlarda bir miktar gerileme olur ama sıradan insan “Daha önce de geriledi almadık ta ne oldu? Bari maliyeti biraz daha düşüreyim” diye düşünür.  Hatta uzman olup da bu furyaya girenler de benzer düşünceleri taşıyabilirler. Patlama anının yaklaşması nasıl anlaşılır? Bu tür bir güven erozyonuna neden olan gelişmeler olsa bile (Oğuz Serdar’ın başına gelenler gibi) AŞIRI İYİMSERLİK, OPTİMİZM oradadır ve bunun küçük ayrıntı olduğu, istisna olduğunu buraya girmöiş herkesin beyni otomatik olarak kabul eder. Sonrasında ise gerileyen fiyatların tekrar yükselişe geçmesi ve bir önceki zirveyi kırması, GÜVEN’i öyle bir noktaya getirir ki, işte Kindleberger’in CİNNET dediği şey de burada başlar. Dikkat ederseniz bu süreçlerde ekonominin en önemli ilk kuralı ters çalışıyor. Yani bir şeyin fiyatı artınca talep azalması gerekirken, talep artıyor. Burada “tavuk mu yumurtadan çıkar, yoksa yumurta mı tavuktan çıkar” sorusu gündeme gelebilir. Yani “talep arttığı için mi fiyat artıyor, yoksa fiyat arttığı için mi talep artıyor.” Aslında bir kısırdöngü vardır, ilk başta talep arttığı için fiyat artmıştır ama ikinci evreden itibaren fiyat arttıkça “böyle bir getiriden mahrum kaldım, komşum zengin oldu” diyenler, alım yapmak için beyinlerinde kendilerini ikna etmeye başladığı anda, artık fiyat arttığı için talebin arttığı dönem başlamıştır. ÇÖKÜŞ’ün başlayacağının en önemli sinyallerinden biri şöyle gerçekleşir. Simsar Mehmet beyi arar;

• “Mehmet iyi günler, nasılsınız efendim, hanımefendi nasıllar?”
• Oooo Şimon sen misin? Çok iyiyiz sağolun, sizi sormalı… Geçen fiyatlar biraz geriledi ama, maaşallah yine iyi gidiyor, bu yıl hanımla dünya turuna çıkmayı düşünüyoruz.
• Mehmet bey çok sevindim… Biliyorsunuz, şu ana kadar benden aldığınız borç 150 bin TL’yi buldu… Şimdi bunun 100 bin TL’sini ödemenizi isteyeceğim..
• Aaaa sizden hiç beklemezdim sevgili Şimon, şu an hesabımın değeri 200 bin liranın üzerinde, isterseniz ekstreyi göndereyim…
• Mehmet bey sizi anlıyorum. Fiyatlar daha da yükselecek ama biz en azından hesabın bir kısmını kapatalım. Zaten sözleşmede de bu madde vardı…
• Hangi madde???
• talep ettiğimde borcun tamamını 1 gün içinde ödeme maddesi..
• Ben sözleşmeyi okumadım ki… Siz hep “hallederiz” demediniz mi?
• Şu an bizim de para aldığımız bankalara ödeme yapmamız gerekiyor. Onlar istemese ben de isiz rahatsız etmezdim.
• Tamam peki 100 bin liralık satış yapıp size yarın gönderirim….
• Teşekkür ederim Mehmet Bey…

Artık kredi geri çağırmaları başlamıştır. Mehmet’e gelen telefon birçok kişiye gelmiştir. Yeni zirveler gören fiyat, bunların satışlarıyla yeniden gerilemeye başlar. Ama borcunu ödeyecek olanların dışındakiler fiyattaki gerilemenin geçici olduğunu düşünmeye devam ederler. Ardından yavaş yavaş, devletin düzenlemeleri, sahtekarlıklar vs yazılmaya ve dillendirilmeye başlanır… Normalde bin lira olacak şey aslında 20-25 katına çıkmıştır. Fiyattaki gerileme daha önceki gerilemelerden farklı bir yapı göstermeye başlar. Daha önceki fiyat gerilemelerinde piyasadaki işlem hacimleri 10 milyon TL olurken, fiyatlar 50-100 milyon TL hacimle gerilemiştir. BEYİN!!! ah bu beyin!!! Bu beynin içindeki software yatırımcıya sattırmaz… Yatırımcı zarar bölgesine geçmiştir ve satamaz… Çünkü KAHNEMAN’ın (2002 Nobel ödülü sahibi) PROSPECT TEORİSİ devreye girmiştir. Teori şunu söyler; “Bir insan %5 kazandığında 5 birim mutlu olurken, %5 kaybettiğinde en az 10 birim ACI ÇEKER… Zarara düşen yatırımcı bunu KABULLENMEZ ve Fiyatların yeniden kendini kâra geçireceği günü beklemeyi tercih eder. Yani şartlar değişince  yatırımcının RİSK ALGILAMASI DEĞİŞİR. Demek ki neymiş? Teorideki Risk Algılaması SABİT DEĞİLMİŞ… Zararın, kâra göre iki kat acı verdiği gerçeğini bilim adamları, Beyin aktivitelerini gsöteren MRI makinelerine insanları bağlayarak  yaptıkları NÖRO deneylerle ispatladılar. Yani Kahneman’ın teorisinin doğru olduğu biyolojik olarak da ispatlandı. Nasıl ispatlandığını merak edenler linkini verdiğim bu makaleyi okusunlar.

ÇÖKÜŞ başladığında yatırımcılar artık başı kesik tavuk gibi koşuştururlar ama her defasında bir yerlere çarparlar. Bu yatırımcıların Beyni şöyle söyler; “Senin bir suçun yok, seni kandırdılar, onlara cezasını ver.” Ortalık kan revan içindedir. Sosyal çalkantılar olur. Bu sırada bu YENİ tohumun fiyatı 1000-3000 bin TL seviyelerine düşmüştür. Ortalıkta her yere bu tohumdan üretilen bitkiler savrulmuştur. Bu bitkiler bir meydanda tepki için yakılır. Hesap sorulacağı söylenir… 1929 ABD krizinde  hisselerin bir değersiz kağıt olarak havada uçuşmaları gibi…

29 Ekim günü New York Borsası’nın bulunduğu Wall Street’teki panik

---

SONUÇ: Müneccim değilim ama neler olacağını size anlattım. Tarihte son 400-500 yılda yaşanan balon ve çöküşlerden bir farkı olmayan bir süreç izliyoruz. Yukarıda anlattığım aşamaların her biri BITCOIN için de yaşanacaktır. Çünkü olması gereken değer 20 bin dolar değildir. “Peki kaç dolardır kendini uzman zanneden Beyefendi?” sorusunu duyuyorum… Bunu ve Bitcoin’in neden para nbirim olma özelliğini kaybettiğini, Kripto Para piyasasında dönen dolapları ve en güvenilir olan Kripto para birimleri hakkındaki görüşlerimi da bir sonraki yazıda cevaplayacağım…  Şimdi, bu yazıyı okuduktan sonra Bitcoinci olan bana olan kızgınlığını,  twittera ve bu yazının altındaki yorumlar kısmına yazacak olanlar bakın neler diyecekler? :))

BITCOIN ile bitki aynı şey değil, bunu karşılaştırıyor olmanız bile hiç bir şey bilmediğinizin göstergesidir… Var olan finansal sistemde Bankaların halkı soymasına ses çıkarmayıp, Bitcoin’e saldırıyorsun!!! Bu bankaların uşağı ve sözcüsüsün… İstediğin kadar yaz kripto para hepinizi göçertecek!

CEVAP: Hemen gidip BİTCOİN almalısınız. Bir de Aşağıda anlattığım demiryolları balonunu okumalısınız. 

BITCOIN yeni bir teknolojidir. BITCOIN dijital altındır.

CEVAP: 21 milyon adet değil ben de sadece 10 bin adet YERDINCOIN çıkarıp Diğital ELMAS yapacağım. Benim kisinin fiyatı da 20-30 milyon dolar olur herhalde Bitcoin bir ödeme aracıdır ve en önemli farkı para gönderme işini çok daha ucuza yapmasıdır. Dolayısıyla böyle abuk fiyat artışlarının olduğu bir yerde şu sözü asla unutmayın… “Yeni olan hiç bir şey yoktur, sadece tarih okumamışsınızdır” Larry SWEDROE

Vayyyy vayyy, uzman beyefendi bitcoin sadece bir ödeme aracı değildir… Bunu bile bilmiyorsun. İnsanlar ileride blockchain teknolojisi  ile birbirlerine ve firmalara krediler bile açabileceklerdir. Bu sistem tüm dünyadaki finansal sistemi kökünden değiştirecektir… Kredi maliyetleri çok düşecektir. Bankalara Ölüüümmmm!

CEVAP:   Birisine bire-bir kredi vermek için Bitcoin’e ihtiyacın yok. Mesela bizim Hasan amca yeni bir şirket kuruyor, paraya ihtiyacı var, git şimdi paranı kredi olarak ona ver. Kredi veriyorsan isteyeceğin faize de sen karar ver. Bankaya yatırıp faiz aldığın paran için başını yastığa koyup güvenle uyuyorsun. Mahallendeki Hasan amca yeni bir iş kuruyor. Hasan amcayı da iyi tanırsın, dürüst adamdır. Hasan Amca da Bitcoin hesabı açtırsın sen de onlara Bitcoin yoluyla kredi ver.  Vereceğin kredi için de böyle rahatça uyuyacak mısın? Hasan Amca dürüst olsa da, o işi çok iyi götüreceğinden emin misin? Banka o krediyi verirken, nasıl bir araştırma ve istihbarat yapıyor biliyor musun? Sen bu istihbaratı yapmaya kalktığında ne kadar zamanda yapacaksın? Bütün işini gücünü bırakıp BİTCOIN üzerinden para mı satacaksın? Merak etme başlamışlar bile… Simsarlar bu fırsatı kaçırmazlar. 

Hocam yazınızı çok beğendim kendi adıma teşekkür ederim… Fakat sizin uzmanlık alanınız kripto para işi değil. Yukarıda söylediklerinize katılıyorum ama, bu teknolojinin ileride oluşturacağı boyutları da düşünürsek Bitcoin işini hafife almıyor musunuz? İleride tüm dünyada ticarette ve alışverişte çok yaygın kullanılmaya başlandığında sadece 21 milyon adet olan Bitcoin’in fiyatı 100 bin dolar olamaz mı?

CEVAP: Çok güzel bir noktaya parmak bastınız… İşte zurnanın zırt dediği yer tam da burası. İşin finans ile ilgili tarafını anlatacağım.  1) Şu an alım yapanlar sizin söylediğiniz bu beklentileri taşıyorlar bu doğrudur. 2) Piyasa şu anı değil beklentiyi satın alır.  3) Fiyatlar her türlü açıklanmış bilgiyi kapsar. Örneğin, bir şirket çok büyük arazilerde domates üretiyor olsun. Bu şirketin hisseleri de piyasada 5 TL’den işlem görüyor olsun. Şirket yılda 5 bin ton domates ürettiğinde ve bu sattığında şirketin yıllık kârı eğer 10 milyon TL ediyorsa, bu şirketin değeri genelde yıllık kârın 10 katıdır (F/K=10) yani 100 milyon TL’dir. Ama bu şirket elindeki arazilerdeki domates üretimini 2 katına çıkaracak bir teknoloji geliştirdiğini ve bunu devreye sokacaklarını açıklamışsa (yalan veya  doğru) ve domates talebinin artacağı düşünülüyorsa, şirketin BEKLENEN yıllık kârı 10 milyon TL’den 20 milyon TL’ye çıkar. Aslında ortada henüz yeni üretim yoktur ve şu anki kâr 10 milyon TL‘dir.  Ama şirket değeri 20 milyonun 10 katına çıktığında 200 milyon TL olmuştur ve şu anki F/K 20’ye çıkmıştır, hisse fiyatı da 10 TL olmuştur. Yani şirketin değeri yıllık kârının 20 katına çıkmıştır. Çünkü BEKLENTİ SATIN ALINMIŞTIR… Şimdi size 10 puanlık uzman sorusu!!! Eğer bu şirketin arazilerinde yüksek kalitede petrol rezervleri olduğu ortaya çıkarsa hisse fiyatı ne olur? Diyelim ki yılda 50 milyon  varil petrol çıkacak. Yani 50 dolardan hesaplarsak, 2.5 milyar dolar yapıyor. Düz hesap 10 milyar TL ediyor. %10 kar edeceğini düşünelim. Bu da 1 milyar TL kar eder ve şirketin değeri 10 milyar TL olur. Bir tane hisse 500 TL’ye çıkabilir. Kimse bunun olmasını beklemez. Haber bütün kaynaklardan doğru olarak teyit edildiği anda hisse fiyatı 500 TL’ye doğru yol alır ve 500 TL balon değildir. Ama piyasanın bir huyu vardır ve abartır. Hisse fiyatı 750-800 TL’ye de gidebilir. ABD’de olduğu gibi tavan veya taban fiyat uygulaması yoksa, hisse bir ki gün içinde 500 TL olur. Tavan veya taban fiyat uygulaması varsa, hisse her gün tavan olarak 500 TL’ye kadar gidebilir. Kimse elindeki malı satmak istemez. Satmak için 500 TL’nin üzerini beklerler. İşte bu aşamada ilk habere ek bir sürü haber çıkar, bu şirketin sadece bu arazide değil, artık diğer arazilerde de petrol arayacağı hikayeleri anlatılır. Cirosunun 10 milyar TL değil, 20 milyar TL’ye çıkacağı konuşulur ve piyasanın abarttığı dediğim nokta aslında bu süreçtir. Hisse 600-700 TL’ye geldiğinde “Artık bu pahalıdır satmalısın” dediğinizde karşınızdaki kişi, şirketin diğer hikayelerini size anlatır. Halbuki henüz petrol kuyusu açmak için kazma bile vurulmamıştır. İşte sizin sorunuz da buna benzer. BITCOIN ile yapılacak ticaret ve transfer hacmi beklentisi böyle bir hikayedir. Şu an bu hikaye satın alınıyor. Bir sonraki yazımda zaten bu DEĞERLEME konusunu anlatacağım. İlk yazımda (Adım Adım bitcoin) bunu açıklamaya çalıştım ama insanların kafasının netleşmesi için daha da basit anlatmam gerekecek… BITCOIN aldığınızda aslında dijital bir altın değili bir hikayeyi satın alıyor olduğunuzu unutmayın ve şu anki 20 bin dolarlık BITCOIN fiyatı söylediğiniz her şeyi kapsıyor. Biz buna ETKİN PAZAR HİPOTEZİ diyoruz. Eurene Fama geliştirdi ve fiyat her zaman, South Sea balonunda nasıl ki şirketin değeri 1500 Paund’dan 150 pounda düşmüşse,  olması gereken yere döner. Olması gereken fiyat bir sonraki yazımın konusudur.  

Hocam sen iyi diyorsun da JP Morgan senden daha mı az bilgili?!!! Adamlar 1 milyar dolarlık bitcoin aldılar. CME (Chicago Merchantile Exchange) bile Bitcoin’i işleme açıyor. Bitcoin türev işlemleri başladı bile… JP Morgan gibi bir kuruluş 1 milyar doların üzerinde alım yapmışken, yanlış hesap mı yapacak? Bu kadar da egolu olma, EGO’nu bir kenara bırak!!! Sen bir tarafını yırtsan da Bitcoin dünyanın en gelişmiş ve kullanılan ödeme sistemi olacak. Diğer yorum yapan arkadaşa katılıyorum Bitcoin Dijital ALTINDIR!!! Bu böyle biline….

CEVAP: JP Morgan, Goldman Sachs ve diğerleri kumarhanenin sahipleridir. Yeni bir kumar türü çıkmışsa ve dünyada herkes bunu oynuyorsa, gazinolarına bu ürünü elbette ki sokacaklar ve sizin gibilerin kanını emeceklerdir (Daha fazla bilgi için Bkz… “Yalancının Pokeri” Michael Lewis) Lewis, LONDON SCHOOL of ECOMICS’i bitiriyor ve Salomon Smith Barney isimli Yatırım bankasında (Şu an yok, çünkü battı) işe başlıyor. Öğrendiği finans işlerinin dünyada nasıl uygulandığını, yatırımcıların nasıl çarpıldığını, hangi taktiklerin izlendiğini gözleriyle görüp buna alet olmak istemiyor ve işini bırakıp “Yalancının Pokeri” isimli kitabı yazıyor. Önce bunu okumalısın. Eğer benim “Para Harekatı” isimli kitabımı okumuşsan, Hülya Londraya gitmişti. Aslında kitabı orada sonlandırdım. Amacım “Para Harekatı II” kitabını yazıp Hülya’ya uluslararası yatırım bankalarında nelerin döndüğü anlattırmaktı. Fakat sonra baktım ki bunu zaten Lewis yazmış. Eğer ben de II bölümü yazmış olsaydım, insanlar Lewis’ten kopya çektiğimi düşüneceklerdi. Bu yüzden yazmadım. Çünkü Lewis kadar güzel yazamazdım. Anyı Lewis 2008’de yaşanan mortgage ile başlayan büyük krizin bütün detaylarını “BÜYÜK AÇIK” isimli kitabında anlatıyor. O kitabı okursanız ya da çekilen filmi izlerseniz (BIG SHORT) Bu yatırım bankalarının ne dolaplar çevirdiğini ve Moodys gibi kurumların ve hatta  devlet kurumlarının bu işin içinde nasıl yer aldığını görürsünüz. Şu an bitcoin’de üçüncü evre  yaşanıyor. Son evreye doğru adım atıyoruz, çünkü uzmanlar!!! da bitcoin’e girmeye başladılar. Çöküşe biraz daha zaman var. Hele bitcoin 30-40 bin dolarlara bir ulaşsın ve bana gelen “Adi herif senin yüzünden bitcoine girmedim, Bankaların paralı uşağı, canın cehenneme” twitleri bir gelmeye başlasın, tehdit mailleri almaya başlayayım ve bizim gibilerin (bilimin) sesi iyice kısılsın sen seyreyle cümbüşü ve CİNNET’i.
Size kolay gelsin… Benden ağbi tavsiyesi, bitcoin’i aldığınız anda “Ne kadar zarara uğradığınızda” satacağınıza hemen karar verin ve o fiyata düşünce satın. Ayrıca, fiyatlar yükselmeye devam ettiğinde ne kadar kar olursa cebinize koyacağınıza karar vermeniz de sizin için hayırlı olur. Çünkü beyin HEP ZİRVEYİ ister. Ama zirvede satamayacağınızın garantisini size verebilirim.
Ego diyorsan bu konuda sizi ikna edemem. Anlatacağıma inanmamakta özgürsünüz. Ben, 25 yılını bu kurt kapanında geçirmiş biriyim. İnsanların canla başla çalışıp kazandıklarını nasıl bir gecede kaybettiklerinin maillerini okudum. Daha dün Konya’dan bir yatırımcı aradı ve telefonda 5-10 dakika ağladı. Aşağıdaki mail bana 19 Şubat 2017 saat 17:23’te geldi. JP Morgan dediğiniz kurumların içinde çalışanların yaptığını bizim bir kurumdaki adı “yatırım uzmanı” olan ama kendisine verilen hedefleri tutturmak için “kan emme uzmanı” diye tarif edebileceğim birileri yapmış.  İşte böyle mailleri görmek benim de canımı yakıyor ve bütün çabam, bilgimin zekatını vererek, bu mailleri sıfıra indirmek. Biliyorum sıfıra indirmek mümkün değil ama denize bir deniz yıldızı daha fırlatmış gibi hissediyorum. Kendisinden izin almadığım için bu mailin sahibinin adı bende saklı;

“Sayin hocam yazilarinizi takip etmeye yeni basladim. Benim viop ile ilgili cok buyuk sknti icerisindeyim. Sirketimizin ve yillarca buyuk bir gayretle olusturdugumuz birikimi yatirim danismanlarinin yonelendirmesi ile kaybetmeye yakin durumdayim 12 ocaktan once dolarda aldigim yaklasik 11000 adet short pozisyondaydim.Burda bir kac gunde yaklasik 2 milyona yakın zarar ettim fakat ertesi hafta dususe gecerken elimdekileri satarak bu pozisyondan yaklasik 500.000 tl zarar ettim. Yatirim uzmanim endekste düşüşün basladigini endeksi shortlamayi tavsiye edince, zararin cikar umuduyla 14 ocaktan beri endeksi shortlayarak yaklasik 4000 kontrat short acik pozisyon tasidim maliyetim yaklasik 103 bindi yaptigim hirs ve takinti yuzunden yukseldikce maliyeti dusurme adina iyice battim. Elimde avucumda ticaretimde kullendigim nekadar varsa margin e dusmemek icin yatirdim. Fakat daha sonraki sert yukselislerde artik para takviye edecek imkanim kalmadigi icin sonradan aldiklarimda dahil olmak uzere 1700 adet satmak zorunda kaldim. Suan zararim 3 milyona varmak uzere yaptigim bu hatadan oturu bir aydır dogru duZgun uyuyamiyorum. Tum psikolojim bozuldugu icin pozisyonum konusunda karar veremeyip beynim duruyor, bu kadar olumsuz bir ortamda borsanin rekor ustune rekor kirmasi ve dustugum ters pozisyon beni gunden gune bunalima sokuyor. Egitimleriniza katilmak istiyorum. Fakat kisa vadede bana ne onerirsiniz. Ben su an dusunemeyecek kadar zor durumdayim ve elimden hicbirsey gelmiyor. Yaptigimin teknik acidan cok yanlis oldugunu hatta viop da pozisyon almanin hayatimin hatasi oldugunun farkindayim.Ama sizce suan ne yapabilirim gunluk sat al yaparak mi maliyet yapmaliyim. Pozisyonumu tamamen kapatik yonunu mu degistirmeliyim yada tamamen bu isten cekilip kaybettiklerimin üzüntüsünü yaşamaya devam mi etmeliyim. Araci kurumdaki danisman arkadaşlar dahil kimseye guvenin kalmadi sizden yardim rica ediyorum.”

ÖNEMLİ NOT: Bu yazımdan sonra “Bitcoin’de Fiyat Nereye Kadar- II” başlıklı bir yazı daha yayınlayacağım. Bu kadar uzun olmayacak. Sadece Bitcoin’in nasıl fiyatlandığını ve bu konuda hesaplamaları nasıl yaptıklarını, bunun doğru mu yanlış mı olduğunu irdeleyip ben kendi çıkardığım hesabı sizlerle paylaşacağım. 

DİKKAT! Yukarıdaki yazım üzerine yine birçok twit alacağım aşikar. Çünkü ilk yazım sonrasında hala gelen soruları cevaplamaktayım. Çok fazla zamanımı aldı ve diğer işlerim kaldı. Bu yüzden Teşekkür edecek olanlara şimdiden ben de sonsuz teşekkür ediyorum. Soru soranlar veya yazımın altına yorum yapanlara olursa CEVAP YAZMAYACAĞIM. Fakat bu sorulardan önemli olanları bundan sonra yazacağım yazıda cevaplayacağım. Yani tek tek cevap vermek yerine gelecek yazıda cevap vereceğim. Twitlere de cevap yazmayacağım. 

Son olarak, saygı sınırlarını aşan twit atanları direkt olarak engelleyeceğim. Bir konuda bilimsel tartışmanın sadece benzer seviyedeki bilgi düzeyinde olanların  arasında olması gerektiğine inanıyorum. Dolayısıyla bilimde oylama olmaz (bu cümleme çok itiraz olacaktır, boşa çaba sarf etmeyin) Dünyanın düz mü yoksa yuvarlak mı olduğuna oylama yaparak veya kalp krizi geçiren bir insana yapılacak olan müdahale için referandum yaparak karar veremezsiniz. Sadece konunun uzmanları kalbe yapılacak müdahaleyi kendi aralarında tartışarak karar verirler. Bunun adı da demokrasi veya referandum değil, konsültasyon olur. Yukarıda açıkladığım saikler dışında bu yazıyı bir grubun ya da kurumun çıkarına olduğu için yazdığımı düşünenler ELEŞTİRİ değil,  İTHAM’da bulunuyorlar demektir. ELEŞTİRİ, benzer  bilgi düzeyinde olursa çok faydalıdır ve bu anlamda her zaman eleştiriye açığım. Ama “Sen onun bunun uşağısın” demek ELEŞTİRİ değil ITHAM ve ZAN’dır. Bunu yapanlara izin vermeyeceğim ve direkt olarak engelleyeceğim. Çünkü zaten o kişinin benden alacak bir şeyi yoktur. 

Hepinize yazılarıma göstermiş olduğunuz ilgiden dolayı teşekkür ediyor, bol kazançlar diliyorum.

Bugün eşimle evlenme yıl dönümümüz ve evlilikte 29 yılımızı bitirdik. Üstelik bu gece Mevlanın’da düğün gecesi (vuslat) olarak tanımlanır. Bu gecede Mevlana’ya Allah’tan rahmet diliyor, öğretilerinin insanların kalbine girmesini diliyorum. Ayrıca evli olan ve evlenecek  herkese istikrarlı,uzun ve huzurlu bir evilik diliyorum. Her başarılı bir erkeğin ardında başarılı bir Kadın olduğunu yaşayarak gördüm. Eşime sonsuz teşekkür ediyorum. Bana göre uzun evliliklerin sırrı, karşınızdakini değiştirmeye çalışmamak, anlayış sevgi ve fedakarlıktır.  

Paranız sağlığınızı Bozmasın, Çocuklarınızla huzurlu yuvalarınız olsun.