Küresel kriz sırasında ve de sonrasında sorunların çözülememesi nedeniyle sanayileşmiş ülkelerin merkez bankaları piyasalara çok fazla para pompaladılar. Bu süreci aşağıdaki grafikten izlemek de olası.
2008 yılının sonbaharında Ä°ngiliz ve Amerikan Merkez Bankaları para basarak “sorunu önce hafifletmek, daha sonra çözmek” yolunu seçtiler.
Avrupa Merkez Bankası, Almanların da etkisiyle bu politikaya uzun süre direndi. Japonlar ise 1990 yıllarındaki deneyimlerini hatırlayarak bu yola hiç başvurmadılar.
2011 yılında durum deÄŸiÅŸti. Avrupa ve Ä°ngiltere Merkez Bankaları bir de baktılar ki sorunlar daha da ağırlaÅŸmış. Bunun üzerine yeniden bir para basma sürecine girdiler. ABD Merkez Bankası ise “artık yeter” diyerek para basımını durdurdu.
Sonuçta uluslararası finans sisteminde likidite çok bollaştı. Ancak ne yazık ki bunun böyle nakit olarak elde tutulması ya da gerekli yerlere ulaşamaması krizin sorunlarına bir çözüm sağlayamadı.
ETKÄ°LERÄ°
Kriz dönemlerinde merkez bankalarının piyasalara fazla likidite vermesinin etkileri şöyle özetlenebilir:
■Fazla likiditenin sitemde bulunması sorunların çözümü için nefes aldıran bir politikadır. Krizin sonlanmasına katkı sağlar ve fakat krizi çözmez.
■Kâğıt para rejiminde gereğinden çok basılan para eninde sonunda enflasyon yaratır.
■Bankacılık sisteminin aracılık işlevi şu ya da bu nedenle etkin bir biçimde çalışamıyorsa likiditeden beklenen amaç sağlanamaz.
â– Avrupa Merkez Bankası’nın “Ben bu parayı bankalara veriyorum, kamu sektörü bunu kullanamaz” ÅŸeklindeki argümanı da geçerli deÄŸildir. Bankalar parayı istediÄŸi yerde kullanabilirler.
Özetle krizin çözümüne nefes aldırmak için basılan paraların daha sonra yeni sorunlara neden olması kaçınılmaz. Bu süreci daha sonra yaşayacağız.
TÃœRKÄ°YE PARA BASMADI MI?
Türkiye’de siyasiler “Biz para basmadık. Bu nedenle de Avrupa’dan iyiyiz” söylemini bu aralar sıkça dile getirir oldular.
Ä°ngiltere dahil Avrupa’nın para basmasının altında yatan en önemli nedenin onların bankacılık ve kamu sektöründeki ağır sorunlar olduÄŸunu bilmekteyiz. Batma noktasına gelmiÅŸ bir bankacılık sistemine para vermezseniz finans sistemi çöker. Kamu borcunu ödemezse sonuçları çok ağır olur.
Küresel kriz sırasında Türkiye bu iki noktada Avrupa’dan ayrıştı. 1990’11 yıllarda yoÄŸun yaÅŸadığı bu sorunları çözmüş bir ülke olarak krize yakalandı.
Buna raÄŸmen Merkez Bankası, bastığı parayı gösteren “parasal tabanını” 2008 yılı başındaki 44.7 milyar TL’den 2001 yılının AÄŸustos ayı sonunda üç misline yakın artırarak 134 milyar TL’ye çıkardı.
TCMB’nin para bazının yıllık artış oranları ise 2008 yılında yüzde 30’larda süregiderken, 2011 ‘de bu oran yüzde 100’leri aÅŸtı. Son üç aydır ise süratle düşme eÄŸilimine girdi ve yüzde 17’lere kadar indi.
Bu rakamları hiçe sayarak “Para basmadık, onun için iyiyiz” demek gerçekleri pek yansıtmıyor.
Biz de para bastık. Ancak sanayileşmiş ülkelerin tersine büyümenin artışına ve enflasyonun yükselişine katkı yaptık.
DIÅž KAYNAKLA OLAN BÃœYÃœME KARÅžILÄžINDA BASILAN TL BAZINDA PARA ENFLASYON YARATMIYORMU?