Fatih ÖZATAY
Daha önce ‘Nasıl oluyor da oluyor?’ dizisinde cari açık, büyüme ve para politikası bölümleri yer almıştı. Bu defa faiz haddi ve döviz kuru üzerine bir dizi yazının yer alacağı bölüme baÅŸlıyorum. Ä°ÅŸe bir grafik ile baÅŸlayayım ve bazı sorular sorayım.
Grafik 1’de 2 Ocak 2004 ile 30 Haziran 2004 arasında gösterge Hazine tahvilinin faizi ile bir euro ve bir dolardan oluÅŸan döviz sepetinin lira cinsinden deÄŸerinin (döviz kurunun) günlük hareketleri var. Grafik çok çarpıcı: Faiz haddi yükseliyorken döviz kuru da yükseliyor (lira deÄŸer kaybediyor), faiz haddi düşüyorken döviz kuru da düşüyor. Sık sık ileri sürüldüğü gibi yüksek faiz-düşük kur yok, tam tersi bir hareket var. Yüksek faize yüksek döviz kuru, düşük faize ise düşük döviz kuru karşı geliyor.
Grafikten hoÅŸlanmayanlar için çok basit bir istatistik vereyim. Sözünü ettiÄŸim dönemde iki deÄŸiÅŸken arasındaki iliÅŸkiyi gösteren korelasyon katsayısı +0.93. Bu katsayının en fazla +1.00, en düşük ise -1.00 deÄŸerini alabileceÄŸini hatırlatırım. Artı iÅŸaret, her iki deÄŸiÅŸken arasındaki iliÅŸkinin ele alınan dönemde aynı yönlü olduÄŸunu ifade ediyor. Katsayının 1’e yakın olması ise, ele alınan dönemde iki deÄŸiÅŸken arasındaki aynı yönlü iliÅŸkinin çok güçlü olduÄŸunu gösteriyor. Yine aynı sonuç: Yüksek faize yüksek döviz kuru, düşük faize ise düşük döviz kuru karşı geliyor. Nasıl oluyor da oluyor?
Åžimdi küresel krizin oldukça öncesine gidelim. Mesela 2005 yılı olsun. ABD ve Avrupa BirliÄŸi’nde her ÅŸeyin güllük gülistanlık olduÄŸunun düşünüldüğü bir dönem bu. Avrupa Merkez Bankası’nın politika faizini yükselttiÄŸini düşünelim. Euronun dolar karşısında alacağı deÄŸer için ne düşünürsünüz? Bu koÅŸullar altında, elbette euronun deÄŸerlenmesini beklemek gerekir. Yani, bir dolar sözün geliÅŸi 0.90 euro iken, döviz kurunun 0.80’e düşmesi öngörülebilir mesela. Ne oldu? Yüksek faize, düşük döviz kuru karşı geldi. Yukarıdaki paragrafta söylediÄŸimin tam tersi oldu. Yine aynı soru: Nasıl oluyor da oluyor?
On yıl vadeli euro cinsinden Yunanistan tahvilinin faizi bu satırların yazıldığı sırada yüzde 16.4’e çıkmıştı. Yine on yıl vadeli ve yine euro cinsinden Almanya tahvilin faizi ise aynı anlarda yüzde 3.04 düzeyindeydi. Aynı parayı kullanan iki ülke. Ä°ki ülkede de geçerli olan para politikası kararlarını Avrupa Merkez Bankası alıyor. Almanya’nın ve Yunanistan’ın merkez bankaları ise bu kararları uygulayan birer ÅŸube durumundalar. Peki, iki ülkenin faiz hadleri arasındaki fark neden bu kadar yüksek? Aynı soru: Nasıl oluyor da oluyor?
Birkaç soru daha sorayım. Hangi faiz haddi? Bir tahvili satın aldığımda ya da bir ÅŸirkete kredi verdiÄŸimde bana ödeneceÄŸi sözü verilen nominal faiz haddi mi? Yoksa bana ödenmesini beklediÄŸim nominal faiz haddi mi? Bu ikisi fark eder mi? Fark etmeseydi aynı parayı kullanan ve aynı para politikasının uygulandığı Almanya ile Yunanistan’ın faiz hadleri arasında böylesine derin bir uçurum olur muydu? Peki, Yunanistan eurodan vazgeçse ve drahmi kullanmaya baÅŸlasa döviz kuru yükselmez mi? Drahmi, euro ve dolar karşısından anında deÄŸer kaybetmez mi? Hem de Yunanistan tahvillerinin faizleri çok yüksekken? Yani, yüksek faiz ile yüksek döviz kuru tekrar ortaya çıkmaz mı? Hangisi doÄŸru? Yüksek faize yüksek kur mu karşı gelir, yoksa düşük kur mu?
Son sorunun yanıtı her ikisi de doğru şeklinde. Faiz ile döviz kuru arasındaki ilişkiye bakarken, faiz haddinin neden değiştiğini anlamak çok önemli. Şimdilik bu kadarla yetinip, ayrıntılara gelecek haftalarda gireceğimi belirteyim. Dizinin bu bölümünün gelecekteki yazıları, yukarıda sorduğum çok sayıda soruyu yanıtlamaya çalışacak kısacası.
