Genelde tüm ekonomik verileri, ama özelde fiyat istatistiklerini üretmek çok nazik bir konu. Ekonomik veriler uygulanan ekonomi politikalarının bir anlamda sonuçlarını içerir. Ekonomik birimlerin ileriye dönük beklentilerinin oluşturulmasında kullanılır. Ekonomik kararların bazını teşkil eder.
Fiyat istatistikleri şirketlerin fiyatlandırma kararlarını etkiler. Ücret pazarlıklarında kullanılan temel verilerden biridir.
Halkın refahını yakından ilgilendiren temel ekonomik verilere güven duyulmadığı takdirde, ekonomik birimlerin alacakları kararların temeli sarsılmış olur. Alınan kararlar yanlış baza oturacağından, ekonomik verimlilikten uzaklaşılır. Zaten kıt olan kaynakların dağılımında israf söz konusu olur.
MEVSİMSELLİK DE BİLGİ İÇERİR
Çeşitli ekonomik veriler yıl içinde mevsimsellikler gösterir. Örneğin, yılın birinci üç ayında ekonomik faaliyetin hacmi zayıftır. İkinci üç ayda artış eğilimine girer. Üçüncü üç ayda azami noktaya ulaşır. Ekonomik faaliyetlerin hacmi yılın son üç ayında bir önceki üç aya göre düşer, ama ilk üç aydaki düzeyin üzerindedir.
Bu mevsimsellik bilinir. Bunun bilinmesinin de bir “bilgi deÄŸeri” vardır. Yılın üçüncü üç ayına göre dördüncü üç ayda ekonomik faaliyetlerini hacminin daralması ekonominin küçülmekte olduÄŸu anlamına gelmez. Üçüncü üç ay ile dördüncü üç ay arasındaki deÄŸiÅŸimin bir küçülme anlamına gelip gelmediÄŸini anlamak için verilerin bir önceki yılın aynı dönemi ile ya da mevsimsellikten arındırılmış biçimiyle irdelenmesi gerekir. Ham verilerin deÄŸil de, yalnızca mevsimsellikten arındırılmış verilerin kamuoyu ile paylaşılması ise kamuoyunu mevsimselliklerin saklanması anlamında aldatmak olur. MevsimselliÄŸin de bir “bilgi deÄŸeri” vardır.
Son günlerde fiyat istatistiklerindeki tarım ürünlerinden kaynaklanan mevsimsellik nedeniyle ekonomik birimlerin kafalarının karıştığı iddia edilerek tarım fiyatlarındaki mevsimsel oynamaların tüm yıla yayılmasının formüllerinin araştırıldığı haberi yayıldı. Bu haber doğruysa, yanlış yapılıyor demektir.
Ham fiyat verileri kamuoyundan gizlenmemeli. İlgilenenler için mevsimsellikten arındırılmış (yani, büyük ölçüde tarım fiyatlarındaki değişimlerin tüm yıla yayıldığı) veriler yayınlanmalı. Ama, mevsimsel fiyat hareketlerinin neden olduğu ortalama enflasyondaki hareketlilik konusunda da ekonomik birimlerin bilgisi olmalı. Türkiye İstatistik Kurumu mevsimsel ürünleri dışarıda bırakan endeks başta olmak üzere çeşitli alt endeksleri zaten yayınlıyor. Yapılacak analize göre, isteyen istediği veriyi inceleyebilir. Kendi yorumunu yapar.
VERÄ°LERÄ°N Ä°TÄ°BARI ZEDELENMEMELÄ°
Bu çeÅŸit arayışlar genelde ekonomik birimlerin okuduÄŸu veriyi anlamadığı iddiasından kaynaklanıyor. “Ekonomik verileri yayınlayanlar akıllı, bu verileri kullananlar aptal” yaklaşımıyla ekonomik verileri toplatıp yayınlayan kamu otoritesi ekonomik birimlerin sözde iÅŸini kolaylaÅŸtırdığını düşünüyor. Yanlış burada. Ekonomik birimler kamu otoritesinin düşündüğünün aksine, çok akıllı. O kadar ki, verilerden okuduÄŸu kendi gözlemleri ya da izlenimleriyle çakışmadığında, zaten kendi veri setini kullanmaya baÅŸlıyor. Kamu otoritesinin büyük maliyetlerle ürettiÄŸi istatistiklere deÄŸer vermiyor. Böyle olduÄŸunda, genelde kaybeden birey bazında ekonomik birimler deÄŸil, ekonominin tümü ve ekonomiyi yönlendirmeye çalışan kamu otoriteleri oluyor.
Kaş yaparken göz çıkarılmamalı. İyi niyetle de olsa, fiyat endekslerinin hareketliliğini önlemeye yönelik olarak ham verilerin kamuoyuna açıklanmaması fikrinden vazgeçilmeli. Aksi takdirde, zaten güvenilirliği her yıl daha fazla sorgulanan fiyat istatistiklerinin hiçbir güvenilir tarafı kalmayabilecek. Dünyada fiyat istatistiklerinin devlet tarafından değil, özel kesim tarafından üretildiği ülkeler var. Bunlardan biri olmamalıyız.
Ercan KUMCU – Bloomberg HT