ABD Endeksleri Yeniden Düşüşte, Biraz da Psikoloji

Hafta başından bu yana borsadaki gelişmeleri aktarıyorum ve dün de dolar/TL ile ilgili yorumlarımı verdim.

Bir arkadaş bana mail atmış ve “hocam yorumlarınızı okudum, satış önermediniz ve ben hala maldayım” diye soruyor. Açık açık “herşeyi satın” diyecekmişim. Böyle durumlarda gerçekten de insanları anlamakta çok zorlanabilirdim. Fakat BİLİM buna cevap veriyor. Ben de yazılarımda yeri geldikçe konuya değiniyorum. Bilim bu tür durumlara  çok önemli açıklamalar getirmiş.

Daniel Kahneman 2002 yılında Nobel ödülünü “Prospect Teorisiyle” aldı. Bu teoriye göre insanlar bir yatırım pozisyonu aldıklarında eğer zarar oluşursa zarara katlanma ve bekleme eğilimi gösterirler. Ama pozisyonları kârdaysa, yeniden düşüş olabileceği korkusuyla hemen satmak ve kârda beklememek eğilimindedirler.  Kısaca, zarar ettiklerinde uzun vadeli yatırımcı, kara geçtiklerinde kısa vadeli yatırımcı olurlar. Başka bilim adamları bunun doğru olup olmadığını defalarca test ettiler. Sonuç aynen prospect teoride önerildiği gibi çıktı.  Hatta, bir kısım nörolog ve finansçı bu durumun kimyasal sebeplerini de ortaya çıkardılar. Yaptıkları deneyler var. Yatırımcıları beyindeki aktiviteyi izleyen MRI cihazlarına bağladıktan sonra yatırım yaptırıyorlar. İnsanlar kâra geçtiğinde veya zarar ettiğinde beynin çok farklı bölümleri aktive oluyor. Bu insanlara dopamin veriyorlar ve dopamin sonrasında, yatırımcılar kâr durumunda hemen satmak yerine daha fazla bekleme eğilimine girerken, seratonin verdiklerinde ise zararda bekleme eğilimi artıyor. Yani ben ne yazarsam yazayım adam zararda ise, borsa 114 bini görüp 116 bine değil 120 bine yükselse bile zararda olduğu için satmıyor. Yeniden düşüş başladığında, bu durum stresi artırdığı için beyin otomatik bir mekanizmayı çalıştırıyor ve adamın stresini azaltma yollarını buluyor. Milyonlarca yıllık evrim sonrasında bilinçaltı dediğimiz yer, bizim stresimizi azaltmak konusunda inanılmaz yöntemler geliştirmiş ve bunlardan bizim haberimiz yok. Stres durumunda adrenalin salgılanıyor. Beyin kandaki adrenalin miktarının arttığını görünce stresi azaltma savaşına giriyor. Beynimiz inanılmaz bir oyun oynuyor ve yukarıdaki maili atan adama şunu söylüyor; “Suçlu sen değilsin… Sana satış önermeyen adam suçlu”. Halbuki  yazıda “116 bin üzerinde pozisyon açmak riskli” derken bu seviyelerin yükseliş tepkisinin zayıflayacağı yer olduğunu belirttikten sonra, aşağı yönlü hareket beklediğimi de vurguluyorum. Ama  bu kişi başka bir suçlu bulduğu için bu durum en azından geçici bir rahatlama sağlayarak adrenalin seviyesini azaltıyor.

Burada bir daha, bir daha, bir daha vurguluyorum. Piyasaları sürekli izleyen insanlar alış satış kararlarını kendilerinin verdiğini zannederken, beyinleri kendilerine ne oyunlar oynuyor bir bilseler zaten bu işten vazgeçip, trader olmak yerine adam gibi yatırımcı olurlar. Ama heyhat! Gel de anlat.

---

Son borsa yazımda (7 Şubat 2018) şöyle yazmışım….

“…Yukarıdaki grafikte renkli bölmeler Fibonacci geri çekilme seviyelerini gösteriyor. Dow endeksi şu an %38.2 geri çekilme çizgisine kadar yükseldi. Büyük olasılıkla yukarı gitme çabası olacaktır ama bunun cılız kalacağını ve bu akşam yeniden geri çekilme yapmasını bekliyorum. Fakat bu geri çekilmenin yeniden sert düşüşler yerine bir dengelenme geri çekilme olmasını bekliyorum. Önemli olan konu yeniden 24.200’ün altına düşmemesidir. Böyle bir gelişme olursa önceki dipler yeniden denenebilir ve düşüş devam edebilir. Yani ortam hala kırılgan görünüyor. Kırılganlığın geçtiğini söylemek için ilk darbenin üzerinden en az bir hafta geçmelidir…”

Yukarıdaki paragraf sonrasında, aşağıdaki paragrafı yazmışım…

“…Tüm bu şartlar altında, Borsamızın bundan sonraki yönü konusunda bir şeyler söylemek için başka bir noktaya daha dikkat çekmek istiyorum. ABD endeksleri sert düşmesine rağmen, Dolar/TL kuru veya döviz kurlarında çok yüksek volatilite olmadı. Dolar/TL kuru 3.79 civarını gördükten sonra 3.76 civarına kadar geriledi. Bu durum en azından yabancıların bu aşamada bir kaçış durumunda olmadıklarını gösteriyor. Fakat borsa genel olarak yatay giderken ve anlamlı bir düşüş yapmazken, eğer dolar/TL kuru 3.80 üzerine çıkarsa, yabancıların satışa geçmeye başladığını düşünürüm ki; bu durumda bende borsa için negatif bir görüş oluşur. Bu yüzden kurdaki gelişmeleri de izlemek lazım…”

Daha ne yazmalıydım? Çok önemli sinyalin ne olduğunu da vermişim. Üstelik salı sabahı endeksin çok sert düşüş yaptığı sabah, “Panik satış yapmayın ve satış yapıp daha sonra 1-2 hafta içinde alttan alım yapmak için tepki yükselişini bekleyin” demişim. 2500 puana yakın tepki gerçekleşmiş. Sonra dolar 3.80’i geçmiş ve adam hala satmamışsa, prospect teorisini iyice öğrensin.  Daha doğrusu, bu al-sat (trade) işinden vazgeçsin. Beynimizdeki software adeta bu piyasalarda para kaybettirmek için yazılmış durumda. Sizin elinizde değil. İllaki “trade yapacağım” diyorsanız, oturup strateji geliştirip, geçmişe dönük testleri yapın ve stratejiniz en az %60-65 başrılı oluyorsa, bu stratejiye göre hareket edin. Hiç olmazsa prospect teorisinin negatif etkilerine maruz kalmazsınız.

---

Gelelim borsaya, Bugün düne göre en az bin veya bin beşyüz puanlık düşüşle başlamamız normal bir reaksiyon olacaktır. ABD endeksleri %4 üzerinde düşüş yaptı ve ABD faizleri yeniden yükseliş trendine girdi. Şu an açık olan Asya borsaları da ortalama olarak %2’den fazla değer kaybetmiş durumdalar.  Yani hafta başında başlayan volatilite devam ediyor ama ilk düşüşün yükseliş tepkisinin gücünde bir yükseliş tepkisi oluşmaz. Bu aşamadan sonra en az bir iki hafta ABD endekslerinin dip çalışması yapması ve dip formasyonlarının oluşması beklenmeli. ABD’de faiz artışları devam ederse türbülans da devam edebilir. ABD endeksleri ilk gördükleri dibi ikinci defa gördüler. Buralarda ikili dip oluşur mu? soruları var. Oluşabilir ama bunu bugün veya yarın göremeyiz. Dip oluşumları en az 1-2 haftayı alır. İlk düşüşten sonra oluşan tepki ile karşılaştırıldığında, yeniden yükseliş tepkisi gelse bile, ilki kadar güçlü olmaz ve cılız kalır. Örneğin BIST-100 endeksi için İlk düşüş sonrasında dip ile tepe arası 2750 puan civarındaydı. Bu sabah oluşacak dipten sonra oluşabilecek bir yukarı tepki 1500 puandan fazla olmaz ve ilki kadar çabuk da olmaz. Herkes bu konuda kendi kararlarını oluşturmalı ve “şu olursa şunu yapacağım, bu olursa bunu yapacağım” gibi kararını kendi vermeli, ama alım için dipleri, satış için de olası tepeleri yakalayamayacağını bilerek kararlarını uygulamalıdır.

Hepinize bol kazançlı bir gün diliyorum.

ÖNEMLİ UYARI:  Bu yazı genel bir yazı olup, bu yazıya göre yapacağınız yatırımlardan doğacak kazanç veya kayıplardan ben sorumlu değilim. Piyasalarda her an her şey olabilir ve beklentilerime ve bu yazıda sunduğum görüşlerime ters gelişmeler olabilir. Bu yazıdan bir dakika sonra, önemli bir gelişme üzerine fikirlerim 180 derece değişebilir. Bu yazı, yazının yazıldığı anda var olan bilgiler ve veriler değerlendirilerek yazılmıştır. Her yazımda ve yorumumda yanılma payımın yüksek olduğunu da ayrıca vurguluyorum. Ayrıca,  sizlere “bu kişileri de okuyun” diyerek tavsiyede bulunduğum kişilerin yapacağı yorumlardan da sorumlu değilim.

YASAL UYARI: Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.

(9 Şubat 2018 – 09:31)