Dün yazmış olduÄŸum yazıda Moodys’in vermiÅŸ olduÄŸu not indirim kararını enine boyuna ele aldım. Dünkü yazımı okuduktan sonra bu yazıyı okumanızda fayda var. Dünkü yazıyı okumak için burayı tıklayabilirsiniz.
Åžu noktayı tekrar vurgulamak istiyorum. Ekonomimize pembe gözlüklerle bakamayız. Ciddi sorunlarımız var. KiÅŸi başı 10 bin dolar eÅŸiÄŸini geçip, orta gelir tuzağından kurtulmak istiyorsak, yapısal reformları yapmamız ve hızlandırmamız gerekiyor. Dün Mehmet ÅžimÅŸek twitter’dan yaptığı açıklamada da Moodys’e en güzel cevabın yapısal reformları hızlandırmak olduÄŸunu söyleyerek çok doÄŸru bir yaklaşım sergiledi. Åžu ana kadar twitter’dan en çok gelen sorulardan biri, yapısal reform nedir? Bu yapısal reformları yapmak bu kadar zor mu? ÅŸeklindeydi. Çok şükür, zamanının büyük bölümünü insanların bilgilenmesine adayan bir duayen aÄŸbimiz, sayın Mahfi EÄŸilmez bu konuda çok yazı yazdı. Yapısal reform konusunda bilgilenmek isteyenler aÅŸağıdaki linklerden bu konuda kendilerini geliÅŸtirebilirler.
Yapısal Reformlar İçin Somut Örnekler
Yapısal Reformlar Niçin Kolay Yapılamaz?
Evet Moodys’in raporunda doÄŸru olan noktalar var. Fakat bu durum, Moodys’in son kararını bana göre haklı çıkartmıyor. Bunun nedenlerini dünkü yazımda çok ayrıntılı bir ÅŸekilde irdeledim. Bugünkü yazımda ise, bu kararın borsa ve dolar üzerinde olası etkilerine deÄŸineceÄŸim.
I. BÖLÃœM – DAHA ÖNCEKÄ° NOT Ä°NDÄ°RÄ°MLERÄ°, BORSA ve DOLARIN REAKSÄ°YONLARI
Aslında ÅŸu an birçok yatırımcı panik durumdalar. Bana mail göndererek, elindeki kağıdın taban olup olmayacağını soranlardan tutun da, endeksin 50 bin seviyelerine kadar düşeceÄŸini belirtenler, “ben bittim” diyenler ve daha birçok benzer olumsuz ve panik halde bir bekleyiÅŸ var. Bu tür zamanlarda adeta araba kullanırken, önünüze bir sis çökmüş gibidir. GeleceÄŸi göremediÄŸinizi düşünür ve kendinizi boÅŸlukta hissedersiniz. Bu nedenle de yatırımcılar genelde panik halde davranırlar. halbuki yapılması gereken ÅŸey, tarihe dönüp benzer olaylarda borsanın reaksiyonlarının nasıl olduÄŸuna bakmaktır. Bunun yanına  tecrübenizi koyduÄŸunuzda, aÅŸağı yukarı bir tahmin geliÅŸtirebilirsiniz. Hain darbe giriÅŸimi olduÄŸu sırada, borsanın sert bir düşüş yapacağını ama izleyen 2-3 haftada eski seviyelerine doÄŸru hareket yaparak en az düşüşün %50’sini geri alacağını belirtmiÅŸtim. Borsa dip yaptıktan sonraki 2.5 haftada düşüşün %70’den fazlası geri alındı ve normale dönüş oldu.  Şimdi de aynı ÅŸeyler olur mu? bu soruya izleyen bölümlerde cevap vereceÄŸim.
Pazar günümü bu yazıya ayırdım. Sabahtan beri bir çok tablo ve grafik hazırladım. Bu ülkenin ve belki de şu an beni okuyanların ağbisi, babası veya bir yakının vergileriyle yurt dışında 6 yıl master ve doktora eğitimi aldım. Bu nedenle böyle stresli zamanlarda yatırımcılara belki ufak bir ışık olmak adına bilgimin zekatını vermeye çalışıyorum. Yanlışlarımız oluyor ve olacak da. Ama önemli olan herkesin iyi niyetli çabaları olmalıdır. Göstermiş olduğunuz yakın ilgi için teşekkür ederim.
AÅŸağıdaki tablo Moody’s, FITCK ve S&P’nin bizim notumuzu ne zaman düşürdüklerini ve yükselttiklerini veriyor. Ben düşürdükleri ve yükselttikleri durumları ikiye böldüm. Åžu an not düşüşleri bizi ilgilendiriyor.
Yukarıdaki tablo iki kısma ayrılmış durumda 1994’den bu yana not artış ve not düşüşlerini gösteriyor. Okuyucuya farklı bir bakış açısı vermek adına aynı tabloyu kronolojik olarak da hazırladım. AÅŸağıdaki tabloda bu derecelendirme kuruluÅŸlarının, bazen birbirlerine çok yakın tarihlerde not deÄŸiÅŸtirdiklerini görebilirsiniz. Kronolojik tablo aÅŸağıdadır.
Yukarıdaki tabloda bir ÅŸey dikkatinizi çekti mi bilmiyorum. S&P adeta hiperaktif bir derecelendirme ÅŸirketi. Zaman zaman ard arda notumuzu bir iki defa düşürmüş. S&P’nin not deÄŸiÅŸim kararları sayısı 13 iken FITCH 11 defa not deÄŸiÅŸtirmiÅŸ, Moody’s ise 8 defa not deÄŸiÅŸtirmiÅŸ. ama konumuz bu deÄŸil. AÅŸağıda 5 adet grafik veriyorum. Bu grafiklerin üzerinde ve altlarında gerekli açıklamalar bulunuyor.
1994 KRİZİ DÖNEMLERİ
Yukarıdaki grafikte 1994 krizi öncesinde ve kriz sırasındaki not kararlarını ve etkilerini görüyorsunuz. 13 ve 14 Ocak 1994 tarihlerinde Moodys ve S&P not düşürdükten sonra borsada %55 düşüş var. Fakat bu durum sizi yanıltmasın. O sıralarda enflasyon %90 civarındaydı. 22 Mart 1994’de S&P tekrar not düşürüyor. Bundan sonra da %16’dan fazla düşüş var ama bugünkü bazda bunu %3 civarı olarak anlamalısınız. Enflasyonun yüksek olduÄŸu dönemlerde borsa günlük bazda %10-15 artıp azalabiliyordu. Bu not düşüşünden sonraki döneme baktığımızda Ama borsa izleyen 15 iÅŸlem günü içinde %100 yükseliyor.  S&P durmuyor ve 5 Nisan kararlarına raÄŸmen 29 Nisan 1994’de tekrar not düşürüyor. Bunda da iki gün içinde %11 civarında geri çekilme oluyor. Dip görüldükten sonraki 5 günde %25’in üzerinde yükseliÅŸ oluyor. 2 Haziran’a gelindiÄŸinde Moodys de notumuzu düşürüyor ama borsa hiç düşmüyor ve izleyen 2 haftada %30’ya yakın yükseliÅŸ oluyor. Bu grafikte 5 adet not düşürme kararı var ve iki tanesi Ocak ayında geliyor ve borsa düşüyor. DiÄŸer üçünde ise düşüşler sadece 2 gün sürdükten sonra, borsa düştüğü yere kısa sürede geliyor.
1996 ve 1997 YILLARINDAKİ NOT DÜŞÜŞLERİ
Yukarıdaki grafikte gerekli açıklamalar yapılmıştır. Bu grafikte görüldüğü üzere, not düşüşleri sonrasında sadece 1-2 gün düşüş olduktan sonra borsanın düşüş öncesi seviyeye çok kısa sürede (2-3 gün) yükseldiğini ve yükselişini devam ettirdiğini görüyoruz.
2001 KRİZİ ve NOT DÜŞÜŞLERİ
Yukarıdaki grafikte 2001 krizi var. Aslında grafikte bir hata yapmışım. Kurlar 21 ÅŸubat’ta dalgalanmaya bırakıldı ama 19 Åžubat tarihinden baÅŸlayarak Merkez Bankası’ndan çok yüksek seviyelerde döviz kaçışı oluyordu. 21 Åžubata kadar  döviz kurları bant içinde dalgalanırken, 21 Åžubatta serbest dalgalanmaya geçildi ve 23 Åžubat 2001’de yine S&P en erken davranarak notumuzu düşürdü. Ama beklenen olmuÅŸ ve serbest dalgalı kura geçmiÅŸtik. S&P not düşürse de izleyen 5 gün içinde borsa %15’in üzerinde deÄŸer kazandı. Daha sonra, bankalara el koymalar baÅŸlayınca borsa yeniden düşüşe geçti ve 7000 seviyelerine kadar geriledi. Dip görüldükten 2 gün sonra bu sefer FITCH notumuzu düşürdü. Ama izleyen 7-8 günde borsa yükseliÅŸine devam etti. S&P boÅŸ durmadı ve 17 Nisan 2001’de notumuzu tekrar düşürdü. Borsa bunu da takmadı. Sadece bir gün düşüş yaÅŸadıktan sonra izleyen 10 iÅŸlem gününde 9 bin seviyelerinden 13 bin seviyesine çıktı ki; yüzde 40’a yakın artıştan bahsediyoruz. O yıllarda enflasyon %50 civarlarında seyrettiÄŸi için borsanın kısa sürede %40 yükselmesi garip deÄŸildi. 2 AÄŸustos 2001’de FITCH yeniden not düşürdü. Borsa 2 hafta içinde 10 binden 9 bine düştü. Bu seviyede dip yaptı. Yani %11 civarında gerileme vardı. Fakat dip görüldükten sonraki 2 hafta içinde düşüşün tamamı geri alındı.  O günleri hatırlayanlar vardı. Kriz sonrası 60 bin bankacı iÅŸsiz kalmış, iÅŸsizlik %15’lere yükselmiÅŸ ve seçim tartışmaları baÅŸlamıştı. Kimse önünü göremiyordu. Bu grafikte 4 adet not düşüşü var. Bunların ilk üçünde borsa sert yükseliÅŸler yapmış, sadece son FITCH kararından sonra 2 hafta gerileyip sonraki  2 haftada eski seviyesine gelmiÅŸti (Bu grafiklere bakınca insanın “notumuz düşse de mal alsak” diyesi geliyor:)) )
MART 2003 TEZKERE KRÄ°ZÄ°
Ak Parti henüz yeni iktidar olmuÅŸ ve kucağında tezkereyi bulmuÅŸtu. 2 Mart 2003 pazar günü Mecliste ABD askerlerinin Türkiye topraklarından Kuzey Irak’a geçmesi konusundaki tezkere oylandı ve Meclis tezkereye izin vermedi. O sırada Türkiye’ye ABD tarafından 26 milyar dolar yardım yapılması bekleniyordu. Uluslararası arenada Türkiye’nin bu pazarlığı eleÅŸtiriliyordu. Hatta ABD BaÅŸkanı George Bush, 26 milyar dolarlık anlaÅŸma konusunda “Teksas’a pazarlığa gelenler, donunu bırakıp giderler” mealinde bir laf etmiÅŸti.  Piyasalar ve kamuoyu tezkerenin geçeceÄŸine kesin gözüyle bakıyordu. Ama Meclisten geçmemesi, borsanın 1 günde 11.500 seviyesinden 10 bine kadar %15 düşmesine neden olmuÅŸtu. Ardından yeni bir tezkerenin Meclise gönderileceÄŸi sepkülasyonları yapılırken, borsa yükselmeye baÅŸladı. Fakat Türkiye’nin 5 katrilyon (ÅŸimdiki para ile 5 milyar TL) tutarında borç geri ödemesi vardı. Hatta o sırada rahmetli Salih Neftçi, parayı bankada tutmak bile riskli diye yazmış ve daha sonra hakkında soruÅŸturma açılmıştı. Yani Türkiye default olabilirdi. Fakat ihale sabahı sayın Ali Babacan bir açıklama yaparak ABD ile 26 milyar dolarlık anlaÅŸmanın hala masada olduÄŸunu söyleyince, borsa yükseldi ve o gün saat 14:00’de ihale sorunsuz geçti. Ama Türkiye ile ABD arasında 7 saat fark vardı ve biz ihaleyi yaparken ABD’de sabah 07:00 idi. Saat 10:00’a doÄŸru ABD savunma bakanı Ali Babacan’ın açıklamalarına karşılık, “ne anlaÅŸması, anlaÅŸma falan yok” dedi. Bunun üzerine borsa düşüşe geçti ve 10.500 seviyelerinden 9 bin seviyelerine kadar geriledi (ÅŸimdiki rakamlarla 105 binden 90 bine gerilemiÅŸ gibi…) 25 Mart 2003’de FITCH notumuzu düşürdü ama her türlü olumsuz beklenti zaten fiyatların içindeydi. Borsa sert bir artış yaparak 10 iÅŸlem gününde verdiÄŸinin tamamını geri aldı. Bu arada S&P ve Moodys’in hiç bir ÅŸey yapmadan beklemesi ilginçtir. Borsanın yükseliÅŸine sebep olan en önemli geliÅŸme ise ABD’nin 1 milyar dolar hibe vereceÄŸi veya 7 milyar dolar kredi açacağının açıklanmasıydı. Türkiye istediÄŸini seçecekti. Uluslararası fonlar mesajı almıştı. Ãœstelik Moodys ve S&P’den ses çıkmamasının sebebi bence ABD yönetiminin onların kulaklarına bir ÅŸeyler fısıldamasıydı. Türkiye’nin hala jeopolitik önemi ortadaydı ve ilerleyen zamanlarda Türkiye’ye çok ihtiyaçları olacaktı. Moody’s ve S&P’nin o sırada susmasının tamamıyla siyasi çıkarlar için olduÄŸunu düşünüyorum. Sonuç olarak bu grafikte bir tane not indirimi var ve bu not indiriminden sonra borsa çok sert yükselmiÅŸ.
15 TEMMUZ HAİN DARBE GİRİŞİMİ ve ŞU ANKİ DURUM
 15 Temmuz sonrasında neler olduğunu zaten biliyorsunuz. Yine S&P hiperaktif bir şekilde notumuzu düşürdü. Ardından da cuma gecesi Moodys notumuzu düşürdü. Grafik üzerinde görüşlerimi aktardım. Moodys kararı sonrasında borsada ne olur? Bu soruya aşağıda değineceğim. Bundan önce bir de dolara bakmak lazım. Çünkü doları da soruyorsunuz.  Fakat Dolar için 2001 sonrasına baktım. Bunun sebebi, 2001 öncesinde (1994 krizini saymazsak) dolar bant içinde dalgalanıyordu.  Aşağıda dolar grafiklerini alt alta verdim ve üzerinde açıklamalar bulunuyor. Ayrıca açıklama yapmama gerek yok. O dönemlerdeki genel koşulları zaten yukarıda anlattım.
2001 KRİZİ DÖNEMİNDE DOLAR/TL KURU
TEZKERE KRÄ°ZÄ° DÖNEMÄ°NDE DOLAR/TL KURUÂ
15 TEMMUZ SONRASI DOLAR/TL KURU
II: BÖLÃœM – BORSADA ve DOLARDA NELER OLABÄ°LÄ°R?
Åžimdi gelelim en önemli soruya…. “borsa ve dolar ne olacak?”. Herhalde yukarıdaki grafiklerden ve analizden sonra kafanızda biraz ÅŸekillenme olmuÅŸtur. Fakat bu grafikleri herkes farklı algılayacaktır.  Ben kendi görüşlerimi sizlere sunacağım ama lütfen herkes kendi görüşüne göre hareket etsin.  Öncelikle bazı tespitleri yapalım.
- Geçmişe bakıldığında Ocak 1994 dönemindeki iki not indirimi hariç, diğer not düşüşlerinde borsa izleyen 3-4 hafta içinde hep daha iyi seviyelere gelmiş.
- Borsa üzerindeki etkisi açısından bakıldığında, not indirimleri tek başına düşünülmemeli ve sırada borsada nasıl bir hava olduğuna bakılmalı. Eğer not indirimi beklenen bir şey ise, en kötü gerçekleşmiş oluyor ve borsa bundan sonra artışa geçiyor.
- Olumlu ya da olumsuz hangi olay olursa olsun, olayın niteliÄŸinden ziyade olayın beklenen bir sonuç mu? yoksa beklenmedik bir sonuç mu? olduÄŸuna bakmak gerekiyor. Yukarıdaki not düşüşlerinin birçoÄŸu genelde piyasa tarafından beklenen geliÅŸmelerdi. Ama S&P’nin üst üste not düşürmesi çok beklendik deÄŸildi.
- 15 Temmuz sonrasında S&P’nin not düşürmesi bekleniyordu ve zaten darbe giriÅŸimi sonrasında borsadaki düşüşün devam etmesinin nedeni bu beklentiydi. Ama S&P not düşürdükten sonraki ikinci günde yükseliÅŸ baÅŸladı.
-  Tam bu noktada Moodys’in not düşürmesi bekleniyor muydu? sorusunu sormak gerekiyor. Bu sorunun cevabı karışık.  Aslında Moodys konusunda piyasa notun düşebileceÄŸi endiÅŸesini sürekli yaşıyordu. Fakat  Moodys’in 20 Eylül’de yaptığı açıklama bir anda bu son not düşüşünü sürpriz hale getirdi. EÄŸer 20 Eylül’deki açıklama olmasaydı, bu not düşüşü çok sürpriz olmayabilirdi. Ama zamanlama açısından kesinlikle “beklenmedik” olarak tanımlanmalıdır.  20 Eylül’deki açıklamayı bu yüzden kesinlikle kasıtlı buluyorum ve bilgi manipülasyonu yapıldığını, bunun da suç olduÄŸunu düşünüyorum.  Ama konumuz borsa üzerindeki olası etkisi olacaktır.
- Tespitlere devam edelim… Büyük bir fon çıkışı olur mu? Büyük ve kurumsal fonlar ve yatırım bankalarının bir ülkeye yatırım yapabilmesi için en az iki tane derecelendirme kuruluÅŸundan “yatırım yapılabilir” notuna sahip olması gerekiyor. Bu yüzden bu not düşüşü sonrasında borsaya ve tahvil ve bono piyasasına etkisinin çok sert olması bekleyenler var. Fakat unutmayalım ki; büyük kurumlar küçük yatırımcı gibi hareket etmezler. Acaba Moodys not düşürür mü düşürmez mi? sorusunu pek sormazlar ve eÅŸeklerini saÄŸlam kazığa baÄŸlarlar. Bu yüzden bu kurumlardan çok sert çıkış beklemiyorum. Sadece “Nasıl olsa Ekim ayında  kararı öğreneceÄŸiz” diyerek bir kısım fonlarını çıkmamış olan kurumlardan satış gelecektir.
- Bu tür zamanları bekleyen ve ciddi kâra dönüştürmek isteyenler ise açığa satış vs yollarıyla başlayıp, daha sonra da yeniden alıma geçerek fırsata çevirmeye çalışırlar.
- Küçük yatırımcı ise önünü göremediği için volatilitenin artmasına neden olur ve ani kararlar verir. Düşüş devam ettikçe stres artar ve stres artıkça kötü beklentiler ağır basmaya başlar. Herkes çok kötümserdir. Bir yerde dayanamayıp satar. O bölgelerde işlem miktarı ciddi biçimde artar. Herkesin sattığı noktalar genellikle diplerde işlem miktarının en çok arttığı yerlerdir.
Bu tespitlerden sonra cevabım kısa olacak. Borsada ilk anda 75.000-77.5000 aralığına gerileme bekliyorum. Ä°lk yarım saatte görülecek olan dip seviyeyi izleyin. Ä°lk yarım saatte görülen dip seviyenin altına düşüş baÅŸlarsa, o dip seviyeye kadar olan düşüş miktarının %30’u ile %50’si  kadar daha geri çekilme beklenebilir.  ÖrneÄŸin endeks geçen hafta 79.756 seviyesinden kapanmıştı. Ä°lk yarım saatte görülen dip seviye 77 bin ise bu durumda 2756 puan düşüş olmuÅŸ demektir. EÄŸer 77 bin aÅŸağı geçilirse 2756’nın %30’u  820 puan ve %50’si 1350 puan civarındadır. Yani ilk dip seviye olan 77 bin aÅŸağı  geçilirse ekstra 800 ile 1350 puan daha düşüş olabilir.
EÄŸer ilk  yarım saatte 77 bin dip olmuÅŸsa ve düşüş miktarının %25-40’ı kadar yukarı yönlü bir tepki olursa, yani 550-1150 puan arasında bir tepki olursa o tepkide satıp, daha sonra alttan almaya çalışmak daha mantıklı olur.
Eğer ilk yarım saatte örneğin 76 bin görülürse bu durumda 3756 puan düşüş olmuş, eğer 78 bin dip olmuşsa, bu durumda 1756 puan düşüş olmuş demektir. Bu durumlarda yukarıdaki hesapları tekrar yapmanız gerekir.
Sonuca baÄŸlamak gerekirse, endeksin 75.000 ile 77.500 aralığında bir yerlere gerilemesini bekliyorum. Moodys etkisi birkaç gün sürebilir. Fakat, bunun sonrasında 60-65 binler veya 50 binler bence abartılmış rakamlardır. Dünyada negatif faiz var ve para getiri arıyor. Zaten Türkiye’ye gelmiÅŸ yabancılar Türkiye ÅŸartlarını çok iyi biliyorlar. Biraz fon çıkışı olsa da, 60-65 binlere gerileme için ekstra olumsuz olaylar olması ve Amerika’nın baÅŸka çelmeler takması gerekir. Bu çelmeler neler olabilir? ÖrneÄŸin, Zarrab davası konusunda kara para konusunu sebep göstererek Türk Bankalarına ceza verebilirler. Fakat bunun olması için, davanın belirli bir aÅŸamaya gelmesi gerekir. BaÅŸka dışsal faktörler olabilir mi? Evet örneÄŸin FED faiz artırırsa bunu olduÄŸu zaman deÄŸerlendirmek gerekir.
Dolar/TL konusunda ise, doların  3.00-3.05 arasına yükseleceÄŸini ve bu seviyelerde bir bant oluÅŸturacağını sonrasında da eÄŸer yeni olumsuz geliÅŸmeler olmazsa izleyen 1-2 hafta içinde yeniden 3 TL’nin altına gerilemesini bekliyorum.
Hepinize stressiz bol kazançlı bir hafta olmasını dilerim. Paranız saÄŸlığınızı bozmasın…Â
NOT: Dünkü yazımda bugün için youtube’dan canlı yayın yapacağımı belirtmiÅŸtim ama zaten anlatacağımı yukarıda anlattım. Sabahtan beri çok yoruldum. Beni affedin. Yarın piyasalar açıldıktan sonra saat 11:00 civarında seans içi yorum vereceÄŸim.Â
Teşekkürler
yoÄŸun çabanız karşısında çok müteÅŸekkirim…
Allah razı olsun, bugün ciddi şekilde faydalandm