Kredi ile ilgili uyarılar bankaların ellerindeki fonları Hazine kâğıtlarına yönlendirmesine neden olunca faiz düştü.Â
Alım satıma konu olan her malın veya hizmetin bir fiyatı vardır. Borç verilebilir fonların bir süreliğine ödünç verilmesinin bedeli ise faizdir. Fiyat, bir nihai satış işlemiyle ilgilidir. Oysa faiz ödünç alma ve verme işlemiyle ilgilidir. Faize konu işlemi daha çok bir malın veya hakkın kiralanmasına benzetebiliriz. Kira, mal ya da hakkın, sahibi tarafından bir süreliğine bir başkasının kullanımına sunulması karşılığında alınan bedeldir. Faiz de tasarruf sahibinin, tasarruf ettiği parayı, bir süreliğine bir başkasının kullanımına sunması karşılığında aldığı bedeldir.
Fiyat ile faizin farkıÂ
Fiyat ile faiz arasında bazı görünür farklar vardır. (1) Fiyat, kesin bir alım satım işleminde oluşan bedeldir. Yani burada malın sahibi değişmektedir. Faiz ise kullanım hakkının geçici olarak devredilmesinin karşılığında alınan bedeldir. Yani malın sahibi değişmemekte, geçici bir el değiştirme söz konusu olmaktadır. (2) Bir mala olan talep arttığında (o malın üretimi de aynı hızla artmamışsa ki bu genelde pek mümkün olmaz) fiyat yükselir, talep azaldığında fiyat da düşer. Buna karşılık DİBS’lere talep arttığında faiz düşer, talep azaldığında ise faiz yükselir.
Önce iskontolu kâğıtlardan örnek verelim. Diyelim ki Hazine 100 TL değerinde bir DİBS kâğıdını iskontolu olarak bir yıllık olarak satışa çıkarıyor. Yine diyelim ki bu kâğıt 90 TL’ye satıldı. Bu durumda faiz [(100-90)/90] hesabıyla yüzde 11 olarak bulunur. Eğer DİBS’ye talep artarsa bu durumda iskonto oranları düşer (çünkü talipler daha az iskontoya razı olmaya başlarlar.) Diyelim ki bu durumda 92 TL’ye almaya razı oldular. Bu durumda faiz [(100-92)/92] yüzde 8,7’ye düşmüş olur.
Şimdi de öteki kâğıtlardan yani düz faizden örnek verelim. Elma ve faizi kıyasladığımızda karşımıza farklı bir tablo çıkıyor. Elmaya talep artarsa fiyatı yükselir. Elma arzı artarsa fiyatı düşer. Ama kâğıda talep artarsa faizi düşer. Çelişkili gibi görünen bu durum aslında normaldir. Faiz, borç verilebilir fonların fiyatıdır. Yani burada mal (ya da örneğimizdeki elmanın karşılığı) borç verilen fonlardır. Yani kâğıda talep artması demek borç verilebilir fonların Hazine kâğıtlarına yönelmesi demektir ki bu durumda faiz düşer. Mal artmış fiyatı düşmüştür. Bir kez daha vurgulamakta yarar var: Burada mal Hazine kâğıdı değildir, o yalnızca malın kullanımına ilişkin bir belgedir. Burada mal, borç verilebilir fonlardır. Fonların miktarı artmışsa faizi de düşecektir.
Hazine faizlerinin düşük kalma nedeniÂ
Son dönemde üç gelişme yaşandı: (1) Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), politika faizini düşürdü. Bu faize karşı en duyarlı olan şey Hazine kâğıtları olduğu için dışarıdaki sıkıntılara karşın bu kâğıtların faizinin yükselmemesinin bir nedeni budur. (2) Bankaların kredilerini arttırmaması yönündeki uyarılar bankaların ellerindeki fonları Hazine kâğıtlarına yönlendirmesine yol açınca Hazine kâğıtlarının faizi de düşüşe geçti. (3) Küresel sistemde ortaya çıkan yeni kriz dalgasının Türkiye’yi de az veya çok etkilemesi olasılığına karşı bankalar daha güvenilir gördükleri Hazine kâğıtlarına yöneliyor. Bütçe açığının düşmesi nedeniyle Hazine’nin borçlanma ihtiyacı fazla olmadığından talebi karşılayacak kadar kâğıdı satışa sunmuyor. Bu durumda da faizler bütün olumsuz gelişmelere karşın fazla yükselmiyor.