Son haftalarda piyasalarda yaşanan gelişmeler geleceğe yönelik beklentileri hatırı sayılır ölçüde olumsuzlaştırdı. Fiyat oynaklığı çok yüksek düzeylerde gezinir iken işlem hacimleri geriledi; riskten kaçınmak ve sağlam limana yönelmek ihtiyacı yaygınlaştı. Gelişmelerin paniğe dönüşmesini ve daha da yıkıcı olmasını önlemek üzere devreye sokulan sözlü veya eylemli müdahaleler sayesinde, ne kadar süreceği belli olmayan bir ateşkes kısmen durulmayı sağladı; olumsuzluklar olumluya dönüşmedi, güven bunalımı oluştu, tansiyon düşmedi.
Küresel düzeyde sermaye ile emtia piyasalarındaki hareket paralelliği bozulmaya başladı, ilkindeki sert satışlar sonucu yaşanan gerileme orta vadeli eğilimi düşüş yönüne çevirir iken, emtialarda benzer bir değişiklik yaşanmadı. Sistemik risk algılamasındaki artış bu sonuçta etkili oldu; merkez bankalarının piyasaları memnun edecek düzeyde yeni parasal genişlemelere yönelmesi durumunda ortaya çıkacak olumsuz yan tesirlerin umulan faydadan çok daha büyük olma ihtimali arttı. Bu tablo gerek siyasi iradelerin, gerekse para otoritelerinin hareket yeteneğini önemli ölçüde sınırladı. Ciddi boyutta risk taşıyanlar parasal genişleme konusundaki taleplerin neden karşılanamadığını anlamak konusunda çok zorlandılar!..
Özelde hisse senetleri olmak üzere sermaye piyasalarındaki hava küresel kredi krizini anımsatıyordu. Ãœstelik bu kez çok merkezli oluÅŸ nedeniyle durum daha ciddi idi, fakat gerek para, gerekse maliye politikalarını gevÅŸeterek hiçbir ÅŸeyin düzelmeyeceÄŸi tam aksine sorunların ağırlaÅŸacağı kanaati güçlenmiÅŸti. Ne Euro Bölgesi’nde, ne de ABD’de hiç kimse maliye politikasının gevÅŸetilmesinden bahsetmedi, borç sorunları nedeniyle sıkılaÅŸtırma çabaları gündemde kalmaya devam etti. Merkez bankaları ise piyasaları şımarık çocuk misalı oyalayarak sakinleÅŸtirmeye çalıştı, durumun ciddiyetini bildiÄŸi halde daha fazlasını yapamadı. Federal Reserve 2013 yılına kadar faizleri yükseltmeyeceÄŸini açıklayarak piyasaları sakinleÅŸtirmeye çalıştı, kredi notunun düşmesine raÄŸmen ABD Hazinesi’nin borç senetleri saÄŸlam liman algılaması ile prim yapmaya devam etti. ?????
Piyasalar merkez bankalarının 1995 sonrasında giderek artan veri bağımlılığı nedeniyle herhangi bir taahhütten kaçındığını unuttu ve faizler konusundaki yalanı sindirmeye çalışmak zorunda kaldı. Euro Bölgesi’nde de benzer geliÅŸmeler yaÅŸandı. Piyasalar umduÄŸunu bulamadı. Cüzi miktarda Ä°talyan ve Ä°spanyol tahvili alan ECB, risk primlerini bir miktar geriletti, fakat bu kez de Fransa’ya iliÅŸkin endiÅŸelerin gündeme gelmesi önlenemedi, zaman kazanmaya çalışıldı. Fransa ve Almanya liderlerinin özellikle Avrupa Merkez Bankası’nın eylemleri konusunda yapacağı görüşmeye baÄŸlı alternatifler ön plana çıktı; gerçekçi ve kalıcı çözüm arayışı hiç gündeme gelemedi. Avrupa Ä°stikrar Fonu’nu gerekli ve yeterli miktarda tahvil alacak ÅŸekilde büyütmek gerginliÄŸi azaltmayacak, gerekli ve yeterli tahvil alım kapasitesi ancak ECB’nin Ä°stikrar Fonu’na limitsiz avans kullandırması ile mümkün olabilir ve bu olasılık da euronun ömrünü hatırı sayılır ölçüde kısaltır. Euro Bölgesi’nde ortak maliye politikası ise hayal olmaktan öteye gidemez; zira genel refah düzeyi geriler iken hiçbir üye baÅŸkalarının hatalarının bedelini ödemek istemez…
Genel tablo belirsizlik ve kırılganlığın çok yüksek olduÄŸuna iÅŸaret ediyor. Piyasalar gerek siyasi iradeler, gerekse merkez bankalarından medet umuyor, ağırlaÅŸmış sorunlar nedeniyle onların içinde bulundukları koÅŸulları saÄŸlıklı bir ÅŸekilde analiz edemiyor. Siyasi iradelerin de elinden fazla bir ÅŸey gelmiyor; geniÅŸ halk kitleleri ile finansal piyasalar arasında sıkıştıkça merkez bankalarının kapısını daha çok çalmak onları zorlamak durumunda kalıyor. Merkez bankaları ise talep edilenlerin yapılması durumunda çok ciddi itibar kaybedebileceÄŸini ve bu nedenle baskılara direnmek gerektiÄŸini düşünüyor, zira olası yan tesirlerin boyutunun muhtemel faydayı aÅŸacak olması öne sürülen yaklaşımı tutarsız kılıyor. Sonuçta herkes birbirine bakıyor, sahipsiz kalan sorunlar farklılaÅŸarak ağırlaşıyor ve güven bunalımı derinleÅŸiyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ise bu koÅŸullarda iki senaryoyu ön plana çıkarıyor, üçüncüyü görmezden geliyor. Ä°lk senaryoda geliÅŸmiÅŸ ekonomilerin merkez bankalarının devreye girmesi ile birlikte sermaye ve emtia piyasaları yükselecek, sermaye hareketleri arttıkça Türk Lirası deÄŸerleneceÄŸi için enflasyon tehlikesi olmayacak ve TL faizleri gerileyebilecek. Ä°kinci senaryoda ise merkez bankaları beklenen boyutta devreye girmeyecek, sermaye ve emtia piyasaları gerileyecek, Türk Lirası daralan sermaye hareketleri nedeniyle deÄŸer kaybetse bile enflasyon tehlikesi olmayacak, faizler yine düşebilecek. Fakat dile getirilmeyen üçüncü bir senaryo olasılığı daha var. Merkez bankaları devreye girse bile sermaye ve emtia piyasalarındaki eÄŸilimin farklılaÅŸarak ayrışması nedeniyle sermaye hareketleri artmayabilir ve Türk Lirası deÄŸer kaybetmeye devam edebilir, hem emtia fiyatlarının, hem de döviz kurunun yükseliÅŸi yalnız enflasyon ve faizleri deÄŸil, baÅŸta cari açık olmak üzere tüm ekonomiyi sarsıcı bir ÅŸekilde etkileyebilir…