Gel Kriz Gel

Artık hepimiz ezberledik, kriz “milli gelirin düşmesi” yani fakirleşmek demektir. Kişi, bordrolu olarak çalışıyorsa, işinikaybetmesi; dükkân veya iş sahibi ise, cirosunun düşmesi ve hatta işyerini kapatması onun için kriz demektir. Kısaca kriz, çoğunluğun, gördüğünden aza razı olma mecburiyetinde kalmasıdır. Ancak bu tanımlar krizin görünür sonuçlarıdır ama kendisi değildir. Kriz aslında bir düzeltmedir. Kriz çıkması için, bir şeylerin uzunca bir süredir bozukgidiyor olması ve bunları düzeltecek önlemlerin alınmamış olması gerekir. Üstelik kriz, kendi kendini azdıran birsarmaldır. Yani krizi doğuran sebep veya sebepler ortadan kalksa bile, kriz bitmez. Bir süre daha devam eder hatta derinleşebilir. Çünkü kriz çıkınca, kişi veya kurumların kendilerini korumak için alacağı önlemler çoğu kez krizi azdırır. Mesela yatırımların ertelenmesi ve tüketim harcamaların kısılması, milli geliri düşürür.
Diyelim bir tepenin üstünde kocaman bir kaya var. Birkaç kişi, kendileri için daha avantajlı bir konuma gelmesi içinellerinde küskülerle kayayı dibini oyuyorlar. Derken kayanın dengesi bozuluyor ve yamaç aşağı yuvarlanmaya başlıyor. Aynı kişiler ellerindeki küskülerle kayanın önüne geçip onu durduramazlar. Kaya, üzerindeki enerjibitinceye kadar arazinin topografyasına bağlı olarak yuvarlanmaya devam edecektir. Pek tabii kayanın yuvarlanmasını yavaşlatmak hatta durdurmak için bir şeyler yapılabilir. Daha da önemlisi kayanın yuvarlanmasınınyaratacağı hasarı azaltıcı önlemler alınabilir. Ama biliyoruz ki bunların etkili olması hem zordur hem de sonuç alınması zamana vabestedir.

İktisadi krizlerin “kök sebebi” kişilerin gelirlerini, milli gelirden hızlı büyütme kurnazlıklarıdır. Milli gelir artışı zaten bir ortalamadır. Yani bazılarımızın yıllık gelir artışı, milli gelir artışından yüksek, bazılarınızın ki düşük olur. Ancakortalamanın üstünde gelir veya servet artışı sağlayanların sayısı ortalamanın altında kalanların sayısını aşıyorsa,ekonomide bir veya birkaç balon oluşuyor demektir. Bunların başında da “varlık fiyatları balonu” ile “dış borçlanma balonu” gelir. Her iki balon da sürdürülebilir değildir. Mutlaka sonunda patlar. Kriz sonunda kâğıtlar yeniden dağıtılır. Yeni bir gelir ve servet bölüşümü ortaya çıkar. Kişiler ve kurumlar bu yeniden dağılıma direndikçe krizderinleşerek sürer gider.
Son Söz: Krizden önce, bina ile borç çok olur.