Rusların füze yaparken geliştirdiği beceri seti Rusya’ya yerel arama motoru Yandex’i getirmiştir.
Eric Schmidt neden buradaydı? Bana kalırsa, Eric Schmidt, Türkiye için Türkiye’de değildi. Başında bulunduğu Google’ın Türkiye pazarındaki hâkimiyetini korumak için buradaydı. Kime karşı korumak için buradaydı? Rusya’nın Google’a cevabı Yandex’e karşı. Bunun bize yararı nedir? Sınırlıdır. Neden sınırlıdır? Ortada olan rahmetli Erbakan’ın deyimiyle bir nevi “Onlar ortak, biz pazar” durumudur. Erbakan hâlâ haklıdır. Gelin bakın neden öyledir ve Türkiye’nin işi neden zordur?
Yandex, Rusya’nın internet arama motoru. İnternetin Rusya’da alanı genişledikçe, Rusya’da daha çok insan internette daha çok zaman geçirdikçe, internet reklam pastası büyüyor. Yandex’in kârları da artıyor. Yandex, Rusya’da pazarın yüzde 69’unu elinde tutuyor. Şimdilerde piyasalar, Yandex’in Rusya dışında başka ülkelere açılıp açılamayacağını yakın izlemeye almış. Yandex’in hızla açılabileceği piyasalardan biri de Türkiye, analistler öyle diyor. Ama bizde Google’ın yüzde 97’lik ezici bir hâkimiyeti var. Schmidt’in Türkiye gezisi, savaş öncesi bir komutanın kendi tahkimatını kontrol etmesine benziyor. En azından bana öyle geldi. Sabah gazetesindeki haber de öyleydi.
Şimdi bu malumat kırıntısından birkaç sonuç çıkarayım. Birincisi, bilgi işlem teknolojisi alanında, Türkiye nal toplamaktadır. Rusya’nın Yandex’i vardır. Türkiye’nin Yandex’i yoktur. Rusya pazarı için Yandex, Google’la rekabet halindedir. Türkiye’de ise Google hâkimiyeti söz konusudur. Neden Kore’de, Çin’de, Hindistan’da, Rusya’da yerel internet daha yaygındır da Türkiye’de değildir? Türkiye’ye Türkçe ile giren Google, Rusya’ya da Rusça girmiştir ama karşısında güçlü bir yerel direniş odağı olarak Yandex’i bulmuştur. Burada direniş değil, teslimiyet vardır. Neden? İlk akla takılması gereken mesele budur.
Geçenlerde ülkeleri ikiye ayırmıştım: İçinden küresel değer zinciri geçenler ve geçmeyenler olarak. Hatta “İçinden küresel değer zinciri geçen ülke olmak, içinden boru hattı geçen ülke olmaktan daha zordur” da demiştim. Bu ikileme açıklık getirmekte fayda var. Google örneğinde görüldüğü gibi, yeni teknolojinin küresel devleri Türkiye’ye gelmektedir; ancak sadece burayı ‘pazar’ gördükleri için. Gelenler Türkiye’yi kendi küresel değer zincirlerine üretim vasıtasıyla katkı sağlayabilecek beceriler ve imkânlar denizi olarak görmemekte, ürettiklerini satmak için gelmektedir. Türkiye, bu yolla, küresel değer zincirlerine eklemlenmekte, ama onların ayrılmaz parçası haline gelmemektedir. Neden? Nedeni geçenlerde Rusya’nın müstakbel devlet başkanı Vladimir Putin söyledi. Türkiye ile rekabet edemediklerinden ve Rusya’nın turizm endüstrisinin geriliğinden yakınan otelcilere, “Ne yapalım, Türkler otel yaparken biz füze yapıyorduk” dedi. Rusya’nın Yandex’i varken, Türkiye’nin Google’a Türkçe bir alternatifi olmamasının temel nedenlerinden biri işte tam da budur. Rusların füze yaparken ülkelerinde geliştirdiği beceri seti Rusya’ya Yandex’i getirmiştir. Türkiye’de son 8 yıldır daha da derinleşen sanayisizleşme süreci, Türkiye’yi yeni teknoloji alanında da geriye atma potansiyelini içinde barındırmaktadır. Bu da ikinci nokta. Bu alanda umut artık Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndadır. Bakalım ne olacaktır?
TCMB kararı hakkında bir dipnot
Bu arada unutmayayım: Türkiye’nin derdi yalnızca orta vadeli değil, kısa vadelidir de. Ben bir süre önce “Artık Türkiye’de makro iktisadi istikrar meselesi hallolmuştur” demiştim. Fena çuvalladım. Eski kötü alışkanlıklar hortladı. Siyaset, günlük iktisadi kararlara yeniden egemen oldu. Olmaz dediklerim hep oldu. BDDK, makro istikrar için, kredi açmayı zorlaştırma yolunda kısmi bir adım attı. Alınan karar orman yangınına su tabancası ile su sıkmak gibidir. Hayat tercihlerden oluşur. Şimdi ya tedbir alma süresi zamana yayılıp, kredibilite kaybı hızlanacak ve yöneticilerimiz kendi işlerini ve hepimizin hayatını zorlaştıracaklardır ya da kısa vadede etkili ve ciddi kararlar açıklayarak hızla eriyen politika kredibilitesini yeniden inşa edeceklerdir. Para Politikası Kurulu dün ilk yolu tercih etmiştir. Hata yapmıştır. Öğrenir.
Güven SAK