2001 krizinden sonra, dünyadaki krizleri incelemeye baÅŸlamıştım. Kafamda basit bir soru vardı; “Bu kadar eÄŸitimli ve önemli beyinler ekonomideki krizleri neden önceden göremiyorlardı?”
2001 yılından 2006 yılına kadar araÅŸtırdım. Dünyada yaÅŸanmış birçok krizi incelemeye baÅŸladım. 42 ayrı krizin incelemesi bittiÄŸinde, kafamdaki resim netleÅŸmeye baÅŸlamıştı. Bu sırada birçok ekonomistin yazdığı makaleleri okuyordum ve henüz daha hiç kimse kendisini tanımazken, Nouriel Roubini’nin ve Sebatian Edwards’ın makaleleri dikkatimi çekmiÅŸti. Amerika’da büyük bir kriz bekliyorlardı. Makalelerin ayrıntılarına girdiÄŸimde ise ABD’deki mortgage sisteminin nasıl iÅŸlediÄŸini anladım. Burada tam bir ponzi oyunu vardı ve bir halka yerinden koptuÄŸu anda, sistem darmadağın olacaktı. Ä°ÅŸte bu yüzden 2006 yılının Kasım ayında bitirdiÄŸim “Para Harekatı” isimli kitabımda ABD’de bir kriz çıkıyordu ve bu da mortgage sisteminden çıkıyordu (Kitabımın PDF dosyasını buradan indirebilirsiniz..) O sırada haftalık para dergisinde köşe yazıyordum ve hem Roubini’nin hem de Sebastian Edwards’ın görüşlerini 6 hafta arka arkaya bu dergide yazdım.
13 Nisan 2008 tarihli para dergisindeki yazımın baÅŸlığı “Yeni Yıla Girerken Umutsuz Olmayalım” ÅŸeklindeydi. Sanki 2008 yılı bitmiÅŸ ve 2009 yılının ilk haftası için yazı yazıyormuÅŸ gibi yaptım ve 2008’in Eylül’ünde tüm dünyada patlayan büyük krizin tüm ülkeleri etkilediÄŸini ama geleceÄŸe iliÅŸkin olarak “umutsuz olmayalım” demiÅŸtim. Çok iddialı bir yazıydı. Bu yazıyı yazmama sebep olan ÅŸey ise, IMF’nin yayınladığı bir rapordu. Bu raporda ABD’de sub-prime mortgage’larda aylık ödemelerini yapamayanların sayısının 600 bine ulaÅŸtığı yazıyordu. Daha 3 ay önce 300 bin olan sayı 600 bine fırlamıştı. Kendi kendime eÄŸer bu ivmeyle giderse zaten ponzi oyunu olan mortgage sisteminin en geç Eylül-Ekim ayında çökeceÄŸini öngörmemdi. O sırada ABD ekonomisinde her ÅŸey yolundaydı ve ekonomi büyüyordu. ABD’de faizler %5.25 düzeyindeydi. Nitekim Eylül 2008’de mortgage sistemi çöktü, Lehman Brothers battı ve ABD’nin iki büyük mortgage ÅŸirketi kamulaÅŸtırılmak zorunda kalınırken, 1.4 trilyon dolarlık kurtarma paketi ile dünya finans sistemi uçurumun eÅŸiÄŸinden döndü.
Ekonomilerde krizleri önceden görebilir miyiz? sorusu çok önemli bir sorudur. Yukarıdaki paragrafı okuyan biri; “Adama bak, bir tane rapora bakmış ve krizi tahmin etmiÅŸ bu kadar kolay mı?” diye düşünebilir. Bu ÅŸekilde düşünmekte haklıdır. Çünkü Kaos Teorisini ve kaotik dinamikleri bilmez. KAOS teorisi krizler konusunda ufkumu açan en önemli teoridir. KAOS teorisine göre, basit bir geliÅŸme, haber veya piyasa hareketi, çok ciddi krizleri yaratabilir. KAOS teorisinde buna “kelebek etkisi” adı veriliyor. Unutmayınız ki, finansal piyasalar kaotik dinamiklere sahiptir. Trendler çok önemsiz gibi görünen bir geliÅŸme yüzünden çok kısa süre içinde terse dönebilir. ÖrneÄŸin depremlerin dinamikleri de kaotiktir. Yer altında bir küçük bir taşın yerinden oynaması çok büyük bir depremi tetikleyebilir. BildiÄŸiniz üzere, bir depremi önceden tahmin etmek neredeyse imkansızdır. Birçok deprem uzmanı; “Ä°stanbul’da 30 yıl içinde büyük bir deprem olacağını” söylüyorlar ama, zamanlama yapmak neredeyse imkansızdır.
Ekonomilerin dinamikleri de kaotiktir. Bazen hiç önemsenmeyen veya üstünkörü geçilen bir geliÅŸme, krizleri tetikleyebilir. Bu konuda birçok kriz örneÄŸini Para Harekatı isimli kitabımda anlatıyorum. Bu kitap içindeki en ilginç krizlerden biri Asya krizidir. Kriz öncesinde yatırımlar ve büyüme oldukça yüksek. Kriz geçiren Asya ekonomilerinin hiç birinde bütçe açığı olmadığı gibi bütçe fazlaları var. Yani ekonomiler büyüyor, yatırımlar GSYH’nın %40’ından fazla ve hiç sıkıntı yok. Asya krizini tetikleyen ÅŸey ise Tayland’da bir bankanın yurt dışından almış olduÄŸu krediyi ödeyemeyip temerrüde düşmesiydi ve 1997’de Asya krizi patlak verdi. Ama 1995 yılında Paul Krugman Asya’da bir kriz çıkacağı uyarısında bulunan bir makale yayınlamıştı. Çünkü Asya ekonomilerindeki büyüme morfinli balon bir büyümeydi. Ekonomiler büyürken, firmaların verimliliÄŸi hızla düşüyordu. Paul Krugman uzun vadede büyümeyi saÄŸlayan temel unsurun Ä°ÅŸgücü+Sermaye verimliliÄŸi olduÄŸunu belirtiyor ve Asya ekonomilerinde bu verimliliÄŸin hızla aÅŸağı gittiÄŸini, dolayısıyla yüksek büyüme oranlarını hızla düşeceÄŸini söylüyordu. Nitekim 1997’de bunlar oldu ve Krugman Nobel ödülü aldı.
Åžimdi “tüm bunları neden anlattın?” diye sorabilirsiniz. Hem kitabımda hem de yazılarımda ayrıntılı anlatmıştım. Dolar ve faiz, ekonominin büyük ve küçük tansiyonudur. Enflasyon ise vücudun ateÅŸini gösterir. AÅŸağıdaki iki grafik gösterge faizi (soldaki) ile 10 yıllık tahvillerin faizini (saÄŸdaki) gösteriyor. Gösterge faiz 2010 yılından beri gördüğü tüm zirveleri geçti. 10 yıllıklar için 2012’den beri veri var ve burada da tarihi rekorlar kırıldı. 2 yıllık gösterge faiz 13.62 seviyesine gelirken, 10 yıllık faizler de 12.33 seviyesine oturdu.
Ekonomi yönetimi bilmeli ki, vücudun ateşi artarken hem faizler hem de kurlar birlikte artıyor. Bunlar önemli sinyallerdir. Eminim şu an bunları önemsemeyecek ve geçici olduğunu söyleyeceklerdir, fakat krizler konusunda bilgisi ve tecrübesi olan, aynı zamanda bu ülkenin vergileri ile yurt dışında ekonomi doktorası yapmış biri olarak bunu yazmak benim vatandaşlık görevimdir. Bunlar 2 tane basit grafik ve geçici etkiler değil. Hastayı hemen doktora götürmelisiniz, aksi halde spazm olasılığı ve emboli atma riski var. (NOT: Dolar, Borsa ve Piyasalara ilişkin yazımı saat 11:30 civarı okuyabilirsiniz.)
SAYIN HOCAM NE OLACAK BU PİYASALARIN HALİ ÇAKILDI KALDI.DÖVİZ FIRLADI. ALTIN FIRLADI ENDEKS 150 000 OLUNACAK DENİLDİ BİZLERDE ALDIK BEKLİYORUZ.BÜYÜK BİR KRİZ FALAN OLURMU LÜTFEN BİZLERE BİLDİRİRMİSİNİZ.
Sizi uzun yıllardır takip ediyorum yazdığınız dergileri alırım kitabınızı da okudum yazdıklarınıza katılıyorum siz hep uyarılarınızı yapıyorsunuz ancak çok bilenlere yardımcı olmak zor Ben size uyarılarınız için ülke için yaptıklarınızdan dolayı çok teşekkür ediyorum
teşekkürler..
Sayın YaÅŸar erdinç bey, yazınızı henüz okuma fırsatı buldum. Tekrar aynı cümleleri yazmama gerek yok. Mustafa Orhan beyefendinin yazdıklarına aynen katılıyorum. Allah sizden razı olsun SaÄŸlıklı uzun ömürler(tüm sevdiklerinizle birlikte) versin. saygılar.”Emekli bir asker olarak her fırsatta yazılarınızı okumaya çalışıyorum.”
Guzel yazi – Tesekkurler Yasar bey .
Her yazin birde kisi olur ( eh ilkbahar ve guz artik mazide kaldi gibi .. ) .
Herbirinin kendine gore guzel taraflari vardir .
Sirada hangisi ise – kacinilmazdir gelisi ( dongu teorisi ) .
Bekliyoruz .
Syglr .
SAYIN ÇOK DEĞERLİ YAŞAR HOCAM BEN 80 Lİ YILLARDAN BERİ BORSAYLA İLGİLENEN VE ALIP SATAN BİRİYİM , SİZİ VE KALİTELİ YAZILARINIZIDA 2000 Lİ YILLARDAN BERİ TAKİP EDİYORUM. SİZİ OLUMSUZ YÖNDE ELEŞTİRMEK HADDİM DEĞİL ANCAK HOŞGÖRÜNÜZE SIĞINARAK ŞUNLARI SÖYLEMEK ZORUNDAYIM, ÖNGÖRÜLERİNİZİ ANLATIRKEN ÖYLE TEKNİK KONULARDAN BAHSEDİYOSUNUZ Kİ BENİM GİBİ YATIRIMCILAR ANLATTIKLARINIZI ANLAYABİLMEK İÇİN ADETA BULMACA ÇÖZÜYORUZ, SİZ YAZILARINIZI SANKİ ÜLKEYİ YÖNETEN, EKONOMİYE YÖN VERENLERE YAZIYORMUŞ GİBİSİNİZ. BEN VE BENİM GİBİLER SİZDEN DAHA NET DURUM TESPİTİ ,TRENT YÖNÜ TAVSİYELERİ VE HATTA KAĞIT TAVSİYELERİ BEKLEMEKTEYİZ. MUSMUTLU GÜNLER DİLERİM
Kağıt ismi vermiyorum biliyorsunuz bu durum yatırım danışmanlığına giriyor ve yasak. herkes kendi değerlendirmelerini de ekleyerek kendi yorumunu çıkarmalı. Yorumunuz için teşekkür ederim.
Sn; Yaşar erdinç
EÄŸitiminiz , Bilginiz ve kariyeriniz ortada …. Siz çok iyi bir ekonomist ve para piyasaları mensubusunuz.. Küçük yatırımcıya verdiÄŸiniz sürekli bilgi akışı , analiz ve yorumlar medya , mevzuat ve denetim kuralları kapsamında deÄŸerlendirildiÄŸinde mükemmel.. Sizden bir ÅŸeyler öğrenmemek imkansız. Sizi takip edenlerin yeterince faydalanıp baÅŸarılı olmalarını isterim. Takip etmeyenlere ise önerim acilen sizi takip edip faydalanmalarıdır.. Ãœstelik ücretsiz.. Yine güzel ve yerinde bir yazı.. Kendi adıma bu platformda bir kez daha teÅŸekkür ediyorum.. Bilgi analiz ve yorumlarımı en önemlisi son kararlarımı sürekli sizin ile çek ediyorum.. Takip ve çek ettiÄŸim az sayıda kiÅŸiden birisiniz. Sanırım beni hatırladınız.(EÄŸitici bülten)
Sevgi ve Saygılarımla..
çok tşkr ederim. Sağolun..